O błędach naukowych, pokusach i długości „indeksu”.

Jeremi Przybora w latach 50-tych [zeszłego wieku] prowadził w Radio gazetkę ścienną pt. „Wiszący organ”.

         Od miesiąca zmagam się z trudnością sformułowania artykułu o Prawdzie. W nauce, w życiu, polityce. Może będzie? [„Veritas est adequatio rei et intellectus”]

         Tymczasem umieszczam strzęp w formie anegdotycznej, wspominkowej.

Maciej Giertych pisze właśnie, że ze sprawozdania (tj. materiałów)  jakiejś konferencji geochronologii wymazano parę doniesień, bo autorzy... znaleźli w kościach dinozaurów izotop ¹⁴C. A to przecież „niemożliwe”, bo dino „jak wiadomo” wyginęły 65 milionów lat temu. Czułość metody ¹⁴C sięga do ok. 50 tysięcy lat.

Czyli „ideolo” skutecznie dusi ciekawość uczonego, jego fascynacje prawdą.

A nawet za komuny, panie dziejaszku...

[młodzieńcze, to już było po bitwie pod Cushima.. ]

W latach późnych 50-tych i 60-tych zeszłego wieku, pod koniec studiów i odrobinę później, tworzyliśmy w Świerku [Instytut Badań Jądrowych]  grupę fizyki rozszczepienia, wraz z podobnymi, a ciekawymi fizyki niedoukami. Było nas czterech –pięciu. Osłonę dawał nam Miecio – partyjny szef. Tyraliśmy po 90-120 godzin na tydzień, bo Ewa (ruski reaktor doświadczalny) dawała niewielki strumień neutronów, a my badaliśmy rzadkie zjawisko – emisji cząstki alfa (⁴He) przy rozszczepieniu.

Nauczyliśmy się systemu ósemkowego (zamiast opartego na ilości palców na przednich kończynach – dziesiętnego). Elektronicy dali nam bowiem analizator amplitud zapisujący w systemie dwójkowym [0,1], co szybko nauczyliśmy się czytać w systemie ósemkowym [ „wymyślił go drwal, któremu ucięło dwa palce”].

Szefa, jako się rzekło, wysłaliśmy na Popa, by czasem nam po linii jakieś dolary na aparaturę załatwił. Dla dziatwy nieletniej, a czytaniem się nie plamiącej: Pop to sekretarz Podstawowej Organizacji Partyjnej, coś takiego, jak Balcerowicz w SGPiS. I rzeczywiście – naszego popa później pokarało, został Prezesem Państwowej Agencji Atomistyki w czasie katastrofy w Czarnobylu, i musiał kłamać jak Urban, za przeproszeniem.

Ale ćwierć wieku wcześniej walczyliśmy z niestabilnymi i psującymi się wzmacniaczami ruskich, sami budowaliśmy nisko szumiącą aparaturę i pierwsze detektory półprzewodnikowe [Si i Ge], które niedługo okazały się najlepszymi na świecie.

Ekipa nasza, niby od Sasa do Lasa, - i o wiele szerzej: Był też jakiś czas z nami Koreańczyk Se don Sik (oczyw. północny) jako magistrant, przesłano nam „dla zrobienia jej doktoratu” Egipcjankę w ósmym miesiącu ciąży (udało się wystraszyć). Se don Sik po otrzymaniu magisterium chciał pozostać, bo przygruchał sobie śliczna blondyneczkę, Marysię. Ale władza rewolucyjna KRLD porwała go; jeśli nie zginął od promieniowań, czy w lochach ludowych, to na pewno stoi na czele ich programu bombowego. Takie wieści do nas przeciekały jakiś czas. Bo zdolny był, jucha, i pracowity. W ekipie był też [chwilę czyli rok] Zajdel, pisarz s-f. O tym niżej.

W tym czasie zauważyliśmy, że obok badanego szerokiego widma [energetycznego]  cząstek alfa (o średniej energii ok. 15 MeV) tuli się z lewej (ok. 5 MeV?) jakiś dziwny pik. Potrafiliśmy wtedy jedynie mierzyć energię cząstek, pozostawioną w detektorze, a nie ich jakość [Z,A].

Po dyskusjach uznaliśmy, że to chyba wynik reakcji (n,alfa) na ²³⁵U uranie, co było zadziwiające. Opublikowaliśmy o tym artykuł ( w Nuclear Physics), mocno podbudowany teoretycznie, a jakże; recenzowany, a jakże. W środowiskach zbliżonych tematyką wywołało to, jako niespodziane, sporą sensację.

W tym czasie pojawił się u nas Andrzej Kordyasz, najpierw jako magistrant.  „Oraliśmy w magistrantów”, oczywiście. Miał różne ogromne zdolności, również manualne. Dostał więc polecenie wyszlifowania cieniutkich płytek z monokryształów krzemu, w celu zrobienia detektora krzemowego ΔE. Początkowo wyszła mu soczewka wklęsła. Zmierzyliśmy, że w centrum ma 4 mikrony grubości, a na obrzeżach aż 15! Wszystkie próbki w czasie szlifowania pękały. Potem pękały w czasie zamieniania płytek w detektory. Oczywiście nie przejmowaliśmy się doniesieniami z Zachodu, że na tym połamały sobie zęby najlepsze wyspecjalizowane laboratoria. Na nasze, nieuków, wrzaski i krzyki Andrzej zamknął się w sobie i w swym pokoju – i zrobił detektor idealnie jednorodny ! Oczywiście przed użyciem tę jednorodność dokładnie zmierzyliśmy.  Ta jego technologia później się rozpowszechniła po laboratoriach i po przemyśle na świecie. Forsy za to nie zobaczył.

Ale my użyliśmy tego detektora do budowy teleskopu, w którym mierzyliśmy jednocześnie energię oraz straty energii cząstki. Z tego, po wygibasach informatycznych i matematycznych, można było zmierzyć tak Z (ładunek), jak i A (masę) cząstki. Okazało się wtedy, że ten dziwny pik to nie z reakcji (n,alfa), lecz.. zupełnie co innego, mianowicie trytony [³H] jako trzecia cząstka emitowana w rozszczepieniu!

Ten wstyd z powodu błędnej pracy trafił nagle nas, chłopaków z różnych sfer, różnych cywilizacji czy krajów i obyczajów. Nikt nie zasugerował: „Może przemilczeć? Jak się wykręcić?”  Nikomu do głowy nie przyszło, by przemilczeć wpadkę [może nie zauważą? zapomną?]. Czy, tym bardziej, by bronić błędu. Naprawdę, tylko prawda nas fascynowała. Zaraz więc sprostowaliśmy poprzednie doniesienia.

Zdarzały się też inne wypadki: Janek B. w Instytucie Fizyki UW brał łapczywie wielu doktorantów, [„śpieszę się do dyrektorowania” mówił pół- żartem] . Jego doktorant – też się spieszył. Ktoś jednak zauważył, że wykresy w „doświadczeniach” są za gładkie, zastosował kryterium chi-2, co dało pewność, że punkty „doświadczalne” zostaly sfałszowane. Doktorat wycofano, kandydat znikł, a pretendent do szybkiej kariery poszedł tam, gdzie jego umiejętności zostały od razu docenione: Do bankowości, wysoko. Nie śledziłem, nie jest teraz super-premierem, coś mu się musiało powinąć..

Błędy się w nauce zawsze zdarzały. Oszustwa też. Nikt jednak nie sugerował, by „pochylić się nad nimi z troską”, lub: „przecież każdy ma swoją prawdę”. Jak intensywnymi sposobami wbito ludziom te brednie?

To nasze naukowe wścibstwo (a sprawdźmy jeszcze Z tych cząstek...) dało po latach piękne wyniki: Wykazaliśmy, że w rozszczepieniu dodatkowo emitowane też są nie tylko neutrony [ opóźnione - to podstawa stabilności pracy reaktorów] ale też p,d, t (tj. wszystkie izotopy wodoru) oraz wszystkie izotopy helu: ³He, ⁴He, ⁶He, ⁸He,  i -  że brak jest ¹⁰He, bo on już jest niestabilny, rozpada się natychmiast. Później, przy jeszcze cieńszych detektorach ΔE, zmierzyliśmy widma wszystkich izotopów lub choć wykazaliśmy ich emisję, od Litu, Be, B, C, do Tlenu i Fluoru.

Stan wojenny, łapami prof. X [... z nim, pominę] i porucznika SB Dziedzica, czy płk. Szerszenia [lubią, łobuzy, takie pseudonimy] rozbił ostatecznie naszą grupę, nazywaną już w świecie fizyki jądrowej „warszawską szkołą rozszczepienia”.

Moja satysfakcja – dziesiątki książek wydanych w podziemiu, w nakładach po trzy do pięciu tysięcy egz., wtedy ocenianych jako spore. Oraz esbek Dziedzic, który pozostał porucznikiem do końca lat 80-tych. Sukcesów widać żadnych mu nie zaliczono.

Było to dawno.

Dopiero wczoraj, gdy szkicowałem te wspominki, wymyśliłem doświadczenie, w którym można zmierzyć pełne widmo mas potrójnego rozszczepiena, aż do podziału ciężkiego jądra na trzy porównywalne fragmenty. Systematyka [Z²/A] sugeruje, że pierwiastki superciężkie [Z dużo ponad 100!] powinny najprawdopodobniej rozszczepiać się w dużej części na trzy fragmenty, nie na dwa.

A naodkrywano już (t.j. zsyntezowano w zderzeniach najcięższych jonów) kilkadziesiąt izotopów superciężkich. Znów z wielkim wkładem Polaka, Macieja Węgrzeckiego. Na świecie o tym trąbią – a w Polsce – sza!!

Zasadne jest pytanie: A po cóż?? Odpowiem: Ciekawość ! , jak jest. Bo dalej - pełna, czyli poprawniejsza od obecnej, teoria rozszczepienia musi uwzględniać wszystkie izotopy, wszystkie cechy zjawiska. Wszystkie fakty.  Przymknąć oczu na niewygodne – nie można.

Już pod koniec XIX wieku jakiś pyszałek napisał, że w fizyce wszystko już wiadomo, należy tylko poprawiać stałe na dalszych rzędach dokładności. Tymczasem – znamy jedynie malutką część cech, tajemnic materii – i to, jak sądzę, badaną w przypadkowych kierunkach, wybranych ciekawością badacza.

Robił też u nas pracę magisterską Janusz Zajdel, w przyszłości pisarz science-fiction, autor „Cylindra van Troffa”, „Limes inferior” [„dopiero w ostatnim człowieku umiera nadzieja”], czy „Paradyzja”. W każdej z nich – jak w chińskiej kulce w kulkach – Janusz szuka prawdy w prawdzie, która zawiera się w innej „prawdzie”.

Czy teraz prawdą jest już tylko długość indeksu hirscha? U profesora, lub wysokość subwencji u aspirującego do kariery?

Próbowałem niedawno, zapewne nieudolnie, zachęcić młodych kolegów do pomiarów ¹⁴C w kościach, szerzej w szczątkach dinozaurów. Jak dawno naprawdę te bydlaki łaziły po Ziemi?? To fascynujące! A spektrometria masowa bez trudu, bez wątpliwości „z tłem”, rozwiązanie takich wątpliwości umożliwia.

Odpowiedzi – Nie mam czasu, jadę na wakacje, przygotowuję sprawozdanie z zaplanowanych czynności, inaczej nie dostaniemy grantu. To się przecież nie przełoży na indeks Hirscha. Spektrometr u kolegów ma na długo zaplanowane inne pomiary...

Czyżbym źle trafił? Czy teraz pogoń za indeksem zastąpiła ciekawość i upór uczonego?

 „Veritas est adequatio rei et intellectus”.

Kto to teraz rozumie, kogo to interesuje?