Jak jest możliwy liberalny konserwatysta?

Izabela Brodacka

Podczas pierwszej wycieczki licealnej pewna moja koleżanka klasowa powiedziała o innej koleżance; „straszna hołota, nie stać jej nawet na spodnie”.

Nie wszyscy rzeczywiście w tych czasach byli en vogue ( ja z całą pewnością nie), a dzieciaki jak wiadomo oceniają się nawzajem po „znamionach zewnętrznych”.

Teraz to wiem, ale wtedy był to dla mnie straszny szok- na tyle poważny, że zapamiętałam to na długo. 

W naszym kresowym domu powiedzenie o kimkolwiek „hołota” byłoby niedopuszczalne. Matka  przestałaby się do mnie odzywać.

Jak się potem dowiedziałam koleżanka była z rodziny Natansonów, która wydała przecież licznych ludzi kultury. Jednak ich obyczaje różniły się jak widać od naszych obyczajów kresowych.

 Rodzina Natansonów uważana była zawsze za elitę intelektualną, a koleżanka wkrótce w tej elicie  znalazła miejsce. Ładna, elegancka, zawsze dobrze ubrana, inteligentna - była i jest ozdobą salonu warszawskiego, w którym - jak w każdym salonie - znają się wszyscy.

 Nie śledziłam zbyt wnikliwie jej losów, choć czasami spotykałyśmy się tu i ówdzie. Wkrótce wraz z mężem, zaczęli wydawać znane pismo społeczno kulturalne...

Perypetie związane z otworzeniem tego pisma jak i pikantne szczegóły dotyczące ludzi salonu warte byłyby zapewne opisania, ale ja nie lubię pluć pod wiatr, a na laurki też nie mam ochoty.

Niedawno popełniłam zresztą laurkę w pewnej wspomnieniowej książce i mam na razie dosyć.  Taki już jest los wspomnieniowych książek.

 „Albo wazelina i popelina, albo plucie pod wiatr”. Tertium non datur.- powiedział mój kolega, alpinista przemysłowy. 

Wracając do koleżanki. W jednym z numerów swego pisma, bodajże w 93 roku, koleżanka raczyła odkryć, że w Polsce nie ma zupełnie sensu podział na prawicę i lewicę.

Są tylko ludzie „w porządku” i „nie w porządku”, a o tym kto jest w porządku decyduje jej koteria.

Samo  sformułowanie było bliskie memu kresowemu środowisku. Moje ciotki często mówiły o kimś ,że jest „ comme il faut” i trochę mnie to -przyznam - wówczas denerwowało.

Co gorsza moje ciotki nigdy nie uznałyby nikogo z salonu warszawskiego za „comme il faut”, ale któż przejmowałby się zubożałymi staruszkami.

Uważałam wówczas, jak zapewne wielu, że nikt nie odpowiada za grzechy rodziców. Pozostawało otwartym pytanie: A co jeżeli korzysta z przywilejów zdobytych dzięki tym grzechom?  Nikt nie chciał wówczas być jednak zbyt drobiazgowy. Były to czasy solidarności przez wielkie S.

Jak mawiał ten sam kolega, alpinista przemysłowy-  „solidarności kota z myszą i ofiary z katem”. Wystarczyło, że z kimś było nam „po drodze”, że ten ktoś mówił to co chcieliśmy usłyszeć, nawracał się , chrzcił dzieci, przyjaźnił się z księżmi.

Ekspozytura salonu podbiła również bez reszty nie tylko Tygodnik Powszechny lecz Paryską Kulturę, Wolną Europę i dom w Maisons Laffite. Sędziwy Czapski przyjaźnił się z Julią Juryś córką Romana Jurysia z Trybuny Ludu,  który najpierw był stalinistą, a potem niespostrzeżenie zrobił się comme il faut.

Julia była od początku comme il faut, choć jak sama mówiła nie lubiła Polski i Polaków. 

Czy ze strony Czapskiego była to starcza fascynacja, czy Julia tłumaczyła mu świat w bardziej przekonywujący sposób niż dawni znajomi? Czy zawiódł go instynkt klasowy? Czy zapomniał o obozach i prześladowaniach?

Większość „salonowców” byli to liberałowie, przynajmniej w sprawach ekonomicznych i obyczajowych. Jak złośliwie powiedział jeden ze znajomych, uczestniczący w seminarium doktoranckim prowadzonym przez męża mojej koleżanki- „dla profesora niezbywalna wolność ludzka sprowadza się do wolności skrobania”. Relata refero.

Nie śledziłam zbyt dokładnie ewolucji intelektualnej i światopoglądowej  tej grupy, a w szczególności tej pary, nieodmiennie jednak słyszałam, że są to prawdziwi konserwatyści.

Na pewno ubierali się konserwatywnie i przywiązywali ogromną wagę do hierarchii społecznej. Na pewno uważali się i są uważani za creme de la creme społeczeństwa polskiego. Na pewno w swoich pismach odmieniali przez wszystkie przypadki słowo „demokracja”

Dręczyło mnie jednak czysto teoretyczne pytanie:

 Jak jest możliwy demokrata i jednocześnie konserwatywny liberał czy liberalny konserwatysta?

Co chce konserwować, jeżeli hołduje w teorii i praktyce  liberalnej gospodarce, liberalnym kodeksom i zdecydowanie liberalnym obyczajom?

Ostatnio profesor gromko ogłosił konieczność zawieszenia demokracji w obronie demokracji i wszystko stało się dla mnie jasne.

Profesor chce  konserwować (czyli zachować dla siebie)  zdobycze uzyskane na liberalnej drodze. Demokracja, wolna konkurencja, rywalizacja,  krążenie elit – to hasła, które były dobre przy budowaniu swojej pozycji. Są to jednak zasady obowiązujące tylko dla plebsu.

Można je z całym przekonaniem propagować  rezerwując dla siebie rolę wzorca z Sevres. Wzorca eleganckiego życia (i użycia ) nie podlegającego żadnym ocenom.

Profesor uważa się zapewne za Petroniusza.

Bardziej przypomina mi on jednak Zagłobę podczas ucieczki z Helenką. Dopóki nie znaleźli się na tratwie Zagłoba postulował szeroki, demokratyczny  do niej dostęp.

Gdy tylko wlazł na  tratwę stał się elitarystą i postanowił dostęp do tratwy radykalnie ograniczyć.

Sienkiewicz był jednak genialny.

============================

[Och, jaka szkoda, że Autorka uważa za niewłaściwe „pisanie po nazwiskach”... A w obecnej sytuacji -  te perełki poznawcze może umiejscowić, a więc i w pełni ocenić  - może 5% czytelników... Muszę jednak sprostować szczegół:  Julia wykrzykiwała w Maisons Laffite, że „Nienawidzi tych p... Polaków!!” Nie bądźmy zbyt „tolerancyjni”, a za mało precyzyjni.  MD ]