BITWA POD OLIWĄ 28 XI 1627

pod Gdańskiem "Słońce zaszło w południe"

gedanopedia

BITWA POD OLIWĄ 28 XI 1627. Bitwa morska na gdańskiej redzie (określano tak obszar sięgający Oksywia, gdzie w rzeczywistości się odbyła), stoczona w ramach wojny Polski ze Szwecją z lat 1626–1629. Celem akcji było przerwanie szwedzkiej blokady Zatoki Gdańskiej i gdańskiego portu.

W godzinach porannych 28 XI 1627 okręty polskiej floty (łącznie 10 jednostek, w tym 4 galeony) pod dowództwem admirała Arendta Dickmanna, uszeregowane w 2 grupy, wyruszyły w morze z bazy w Wisłoujściu naprzeciw składającej się z 6 okrętów (w tym 5 galeonów) eskadry szwedzkiej płynącej od strony Helu.

Manewr polskiej floty był całkowitym zaskoczeniem, szwedzki admirał Nils Stiernskjöld nie wziął początkowo pod uwagę faktu, że flota polska dąży do bezpośredniej konfrontacji, skoro dotychczas unikała otwartej walki. W pierwszej fazie bitwy 2 polskie okręty – flagowy galeon „Sankt Georg” („Św. Jerzy”) i dowodzony przez kapitana Ellerta Appelmanna galeon „Fliegender Hirsch” („Rączy Jeleń”) – dokonały abordażu płynącego na czele zespołu szwedzkiego okrętu flagowego „Tigern” („Tygrys”). W sukurs przyszedł mu inny szwedzki galeon, „Pelikanen” („Pelikan”), który został jednak uszkodzony salwą burtową „Św. Jerzego”; mimo to zdołał, osłaniając swój odwrót, wystrzelić z baterii rufowej, w wyniku czego został śmiertelnie ranny admirał Arendt Dickmann (jedna z kul armatnich urwała mu obie nogi). Ostatecznie „Tigern” został zdobyty, a podczas walk śmiertelne rany odniósł również szwedzki admirał.

Równolegle, w drugiej fazie bitwy, galeon „Meermann” („Wodnik”), dowodzony przez wiceadmirała Hermanna Wittego, wspierany przez fluitę „Weißer Löwe” („Biały Lew”), przypuścił atak na szwedzki galeon „Solen” („Słońce”). Tu również doszło do abordażu; w obliczu beznadziejnej sytuacji szyper szwedzkiego okrętu wrzucił płonący smolny wieniec do komory prochowej, wskutek czego nastąpił wybuch powodujący zniszczenie i zatonięcie okrętu. W tej sytuacji pozostała część szwedzkiej eskadry rozpoczęła odwrót w kierunku Pilawy, ścigana przez polskie okręty.

Podczas bitwy, która trwała około 2 godzin, Szwedzi stracili 2 okręty (jeden zatopiony, drugi zdobyty abordażem) oraz około 350 marynarzy; straty floty polskiej wynosiły 47 zabitych marynarzy. W konsekwencji bitwy zlikwidowano blokadę gdańskiego portu i odniesiono prestiżowy sukces w postaci rozgłoszonego w Europie pierwszego w historii zwycięstwa nad flotą szwedzką. Skala bitwy była jednak zbyt mała, by zaważyć na dalszych losach wojny.

Bitwa została upamiętniona obrazem olejnym pędzla gdańskiego malarza Barthela Milwitza, przedstawiającym domniemane sceny batalistyczne, służyła także za motyw wielu innym obrazom. Była również, zwłaszcza w XX wieku, wykorzystywana propagandowo i w sposób zmitologizowany (przeceniano doniosłość tego wydarzenia) w kontekście chwały oręża polskiego oraz jako dowód wyższości bojowej polskich marynarzy (w rzeczywistości w bitwie brały udział po stronie polskiej załogi rekrutujące się z marynarzy niderlandzkich, niemieckich i szkockich).

Wrak okrętu „Solen” został w latach 1969–1981 przebadany przez ekipę Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Pozyskane działa oraz przedmioty wyposażenia i rzeczy osobiste marynarzy po konserwacji są eksponowane w salach muzeum. Wydobyte szkielety ludzkie posłużyły specjalistom do odtworzenia sylwetek członków załogi. 10 II 1934 w Gdyni-Oksywiu (przed gmachem Dowództwa Floty) odsłonięto pomnik poświęcony bitwie (zniszczony 1939); od 1945 nazwę Bitwy Oliwskiej nosi ulica w Oliwie (wcześniej Lerchenfeld). 22 VII 1977 odsłonięto na Górze Kościuszki w Oliwie pomnik 350-lecia bitwy pod Oliwą (zdewastowany w latach 90. XX wieku) oraz tablicę pamiątkową na ścianie Pałacu Opatów (obecnie nieistniejącą).

[DK]

===============

 Z Viki: Konsekwencje

Zwycięska bitwa została następnie rozpropagowana w Europie przez polski dwór królewski; powstało także powiedzenie, że tego dnia pod Gdańskiem "słońce zaszło w południe" ("Solen" znaczy 'Słońce'). Bitwa nie miała większego znaczenia dla ogólnej sytuacji militarnej, jednakże miała duże znaczenie moralne i propagandowe, udowadniając, że polska flota może pokonać szwedzką. Wzmocniła też pozycję władzy królewskiej wśród mieszczaństwa gdańskiego.

Materialnym efektem zakończonej bitwy było czasowe zdjęcie szwedzkiej blokady portu gdańskiego.