259 lat temu założono Szkołę Rycerską twoje-miasto

By Zygmunt Vogel – www.pinakoteka.zascianek.pl, via Wikimedia Commons

Szkoła Rycerska (Akademia Szlacheckiego Korpusu Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej) – szkoła państwowa założona 15 marca 1765 w Warszawie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, utrzymywana przez skarb państwa.

Szkoła miała wiele nazw: Akademia Szlacheckiego Korpusu Kadetów J. K. M. i Rzplitej, Królewski Korpus Kadetów, Królewska Kompania Kadetów. Spotykana jest również w literaturze nazwa Szkoła rycerska JPP Kadetów J. K. Mości i Rzplitej.

Stanisław August Poniatowski po objęciu tronu polskiego 7 września 1764 r. zobowiązał się w artykułach pacta conventa do stworzenia instytucji edukacyjnej dla młodzieży szlacheckiej, mając na celu nadzór nad ich właściwym wychowaniem. Król rozpoczął proces tworzenia tej uczelni 15 marca 1765 r. w Warszawie, jednakże pełna organizacja zajęła kilka lat.

Początkowo instytucja nosiła nazwę Akademii Szlacheckiej Korpusu Kadetów, ale powszechnie nazywana była Szkołą Rycerską. W lutym 1766 r. dekretem królewskim połączono Królewską Kompanię Kadetów z Kompanią Kadetów Artylerii, tworząc jednolity Królewski Korpus Kadetów.

Finansowanie Akademii było zapewnione przez państwo, zgodnie z uchwałą sejmową z 1766 r., która przewidywała coroczne środki w wysokości 400 tysięcy złotych polskich ze skarbu koronnego oraz 200 tysięcy złotych litewskich. Te fundusze miały służyć utrzymaniu i edukacji 200 kadetów pochodzących głównie z uboższej szlachty, z których 2/3 pochodziło z obszaru Korony Królestwa Polskiego, a 1/3 z Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na początku szkoła otrzymała także jednorazową dotację królewską w wysokości 600 tysięcy złotych polskich.

Przez trzydzieści lat swojej działalności szkoła wychowała około 650 kadetów oraz około 300 eksternów. Została ona zamknięta 30 listopada 1794 r. na mocy decyzji władz rozbiorowych po upadku insurekcji kościuszkowskiej.
Celem Szkoły było przygotowanie młodzieży do pełnienia roli w służbie wojskowej oraz w cywilnych obowiązkach publicznych. Główną ideą, która przyświecała jej powstaniu, była koncepcja „edukacji społeczeństwa poprzez edukację jednostki”. W ramach tego procesu wychowywania młodzieży i rozwijania ich ogólnej wiedzy, Szkoła starała się wpajać szeroki zakres umiejętności i wartości. Była w pewnym sensie analogiczna do pruskich szkół rycerskich, które zostały założone przez Fryderyka II, oraz współczesnych szkół administracyjnych, takich jak francuska École nationale d’administration.

Szefem korpusu Szkoły był król Stanisław August Poniatowski. Funkcję komendanta pełnił Marszałek Trybunału Litewskiego, dowódca Gwardii Litewskiej oraz generał Ziem Podolskich książę Adam Kazimierz Czartoryski. Był on także autorem jednego z podstawowych podręczników: „Prawidła dla Szkoły Rycerskiej”. Wice-komendantem Szkoły zajmującym się sprawami gospodarczo finansowymi początkowo był książę August Kazimierz Sułkowski, a następnie książę Fryderyk Józef Moszyński.

Portret księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, kopia nieznanego autorstwa wg oryginału Józefa Peszki, Polska, 4.ćwierć XIX wieku; olej, płótno; nr inw. MPK/MR/127

—————————————-

Za wychowanie i nauczanie przedmiotów nie-wojskowych odpowiedzialni byli profesorowie i metrowie (nauczyciele, zwłaszcza tańca, muzyki i języków). Początkowo większość nauczycieli stanowili Francuzi i Niemcy, później również Polacy, często absolwenci Szkoły Rycerskiej.

Niektórzy profesorowie/metrowie:

• Józef Wodziński – dyrektor wyszkolenia wojskowego,
• Filip Ordutowski – pierwszy dyrektor naukowy,
• Mikołaj Chopin – nauczyciel języka francuskiego,
• John Lind (Anglik) – absolwent uniwersytetu w Oxfordzie, autor koncepcji programowej Szkoły Rycerskiej,
• Christian Pfleiderer (Niemiec) – profesor matematyki, później dyrektor naukowy,
• Józef Frankowski – profesor matematyki, fizyki i chemii autor podręcznika „O założeniu Szkoły Rycerskiéy Kaliskiéy”,
• Louis d’Auvigny (Francuz) – tancmistrz.

Początkowo Szkoła miała charakter wojskowy, jednak w 1768 r. przeszła reformę, stając się średnią szkołą ogólnokształcącą, przygotowującą zarówno oficerów, jak i urzędników państwowych. Program nauczania trwał 7 lat i obejmował naukę języków obcych oraz szeroki zakres przedmiotów humanistycznych, naukowych i technicznych.

Pierwsze dwa lata nauki, czyli tzw. nowicjat, koncentrowały się na podstawowej edukacji, naukach humanistycznych oraz językach obcych. Następnie przez trzy kolejne lata kadeci przerabiali program szkoły średniej, ucząc się historii, geografii, matematyki, fizyki i innych nauk. Ostatnie dwa lata poświęcone były przygotowaniu do służby wojskowej lub cywilnej, w zależności od preferencji ucznia. Kandydaci do służby wojskowej uczyli się inżynierii wojskowej, taktyki, szermierki, a także podlegali dyscyplinie wojskowej. Natomiast ci, którzy wybierali służbę cywilną, zdobywali wiedzę prawniczą i administracyjną.

Uczniowie podlegali rygorom dyscyplinarnym i musieli przestrzegać ustalonego porządku dnia, który obejmował m.in. poranne pobudki oraz udział w mszach świętych. Program szkolenia wojskowego obejmował naukę inżynierii wojskowej, taktyki, musztry, szermierki oraz ćwiczenia polowe, mające na celu rozwinięcie umiejętności przywódczych i taktycznych.