Dlaczego brak piękna niszczy społeczeństwo

Autor: AlterCabrio, 31 sierpnia 2025

Istnieje atrakcyjna idea piękna, sięgająca czasów Platona i Plotyna, która na różne sposoby została włączona do chrześcijańskiej myśli teologicznej. Zgodnie z tą ideą piękno jest wartością najwyższą – czymś, do czego dążymy dla niego samego, i dla którego dążenia nie potrzeba dalszych argumentów. Piękno należy zatem porównać do prawdy i dobra, jednego z trzech najwyższych wartości, które uzasadniają nasze racjonalne skłonności…

−∗−

Tłumaczenie: AlterCabrio – ekspedyt.org

−∗−

Dlaczego brak piękna niszczy społeczeństwo

Transkrypcja

„Mamy technologię, wygodę, bezpieczeństwo i pewną miarę dobrobytu, ale gdzie jest piękno? Gdzie jest piękno, bez którego, jak wiemy, nie możemy żyć?”

John-Mark Miravalle, Piękno: czym jest i dlaczego jest ważne

W 2009 roku nieżyjący już angielski filozof Roger Scruton ostrzegał, że „piękno znika z naszego świata”, a jego miejsce zajmuje „kult brzydoty”. Wspaniała architektura minionych wieków stanowi jaskrawy kontrast dla współczesnych krajobrazów, zdominowanych przez monotonne betonowo-szklane wieżowce, jednolitą podmiejską zabudowę i abstrakcyjne, bezduszne budynki. Współczesna muzyka jest coraz bardziej przeciętna i schematyczna, a dzisiejsze malarstwo i rzeźba bledną w porównaniu ze splendorem wielkich arcydzieł minionych wieków. Natura zachowuje swoje ponadczasowe piękno – jednak nawet to estetyczne sanktuarium jest niszczone przez bezmyślną eksploatację.

W tym filmie dowodzimy, że wraz ze znikaniem piękna wzrasta kulturowe zepsucie i niemoralność jednostki. Badamy również, dlaczego ludzie odwracają się od piękna ku temu, co szokujące i perwersyjne, i zgłębiamy głęboką prawdę śmiałego stwierdzenia Fiodora Dostojewskiego, wypowiedzianego przez księcia Myszkina w „Idiocie”: „Piękno zbawi świat”.

W całej historii Zachodu filozofowie i teologowie uważali piękno za jedną z trzech najwyższych wartości, obok prawdy i dobra. Instynktownie pociąga nas ta trójca cnót, ponieważ, w przeciwieństwie do dóbr, do których dąży się dla jakiegoś wyższego celu, piękno, prawda i dobro posiadają wrodzoną wartość – są wartościowe same w sobie. Jak wyjaśnia Roger Scruton:

„Istnieje atrakcyjna idea piękna, sięgająca czasów Platona i Plotyna, która na różne sposoby została włączona do chrześcijańskiej myśli teologicznej. Zgodnie z tą ideą piękno jest wartością najwyższą – czymś, do czego dążymy dla niego samego, i dla którego dążenia nie potrzeba dalszych argumentów. Piękno należy zatem porównać do prawdy i dobra, jednego z trzech najwyższych wartości, które uzasadniają nasze racjonalne skłonności… Dlaczego wierzyć w p? Ponieważ jest prawdą. Dlaczego pragnąć x? Ponieważ jest dobre. Dlaczego patrzeć na y? Ponieważ jest piękne.”

Roger Scruton, Piękno

Piękno nie jest jednak czymś pożądanym samo w sobie. Potrzebujemy go również do dobrego życia, ponieważ życie pozbawione piękna zubaża nas psychicznie, emocjonalnie i duchowo. Jak zauważył Roger Scruton:

„Nasza potrzeba piękna nie jest czymś, czego mogłoby nam brakować, a mimo to czuć się spełnionymi jako ludzie”.

Roger Scruton, Piękno

Jednym z powodów, dla których potrzebujemy piękna, jest rola, jaką odgrywa ono w rozbudzaniu naszych pasji. W książce „Piękno: czym jest i dlaczego ma znaczenie” John-Mark Miravalle wyjaśnia:

„Pomyśl o chwili, kiedy usłyszałeś piękną melodię i przeszedł cię dreszcz. Albo o chwili, kiedy płakałeś nad piękną historią. W rzeczywistości głębokie uczucie, namiętna reakcja, jest nieodłączną częścią całego doświadczenia piękna. Możesz znać prawdę i nic nie czuć. Możesz wybierać dobro i nic nie czuć. Ale nie doświadczysz estetyki – nie docenisz piękna – jeśli czegoś nie poczujesz”.

John-Mark Miravalle, Piękno: czym jest i dlaczego jest ważne

Namiętności pobudzane przez doświadczenie piękna należą do najszlachetniejszych poruszeń ludzkiej duszy, dlatego piękno, z samej swojej natury, wzbogaca życie. „Piękno nigdy nikogo nie odrzuca. Piękno jest z definicji urzekające, kuszące i pełne rozkoszy” – pisał Miravalle. Kiedy postrzegamy piękno, nie kwestionujemy sensu życia – czujemy go bowiem do szpiku kości. Filozof Friedrich Nietzsche uchwycił sposób, w jaki piękno budzi w nas namiętności, wyjaśniając:

„…w każdym estetycznym działaniu i widzeniu [występuje] uczucie zwiększonej siły i pełni… W tym [estetycznym] stanie człowiek wzbogaca wszystko z własnej pełni: cokolwiek widzi, cokolwiek chce, jest widziane jako nabrzmiałe, napięte, silne, przeładowane siłą”.

Friedrich Nietzsche, Wola mocy

W obliczu piękna potężne namiętności, które nas budzą, wyrywają nas z naszego zwyczajnego, przyziemnego stanu bytu, a my jesteśmy przepełnieni głębokim pragnieniem, by stać się bardziej cnotliwymi – bardziej godnymi piękna, które dostrzegamy. Piękno, pobudzając nasze szlachetne namiętności, przywołuje nasze wyższe ja. Jak zauważył Jacques Maritain, piękno „wzbudza w nas niejasne, mgliste i nieokreślone potencjały heroizmu” (Jacques Maritain, Intuicja twórcza w sztuce i poezji). Tylko złamani ludzie są zdolni do wulgarnych myśli lub pragnień występku w obliczu majestatycznego obrazu lub zapierającego dech w piersiach pasma górskiego. Na resztę z nas namiętności, które aktywuje piękno, działają jak siła moralizatorska, motywująca nas do kształtowania naszego charakteru w dzieło sztuki. „Czego pragniemy, widząc piękno? Bycia pięknym” – zauważył Friedrich Nietzsche. Albo, jak pisze John-Mark Miravalle :

„…piękno jest tym, co rozpala w nas namiętności, pragnienie dobra i prawdy, ponieważ ukazuje się w obrazach zmysłowych, które wywołują w nas tak silne reakcje emocjonalne.”

John-Mark Miravalle, Piękno: czym jest i dlaczego jest ważne

W wierszu Rainera Marii Rilkego „Archaiczny tors Apollina” człowiek z głębokim podziwem obserwuje zachwycającą starożytną rzeźbę. Nagle doświadcza gwałtownej zmiany świadomości: czuje, że podczas gdy on obserwuje dzieło sztuki, sama rzeźba jego obserwuje, przenika jego duszę, odsłaniając jego wady i ułomności, i domaga się, by stał się tak piękny jak ona. Jak pisze Rilke: „Bo nie ma tu miejsca / które by cię nie widziało”. Wiersz kończy się transformującym nakazem: „Musisz zmienić swoje życie!”. To samo przesłanie powtórzył Fiodor Dostojewski:

„Można zaryzykować stwierdzenie, że celem dzieła sztuki jest humanizacja tego potwornego człowieka-polipa w bryle”.

Fiodor Dostojewski , Dziennik pisarza

To właśnie dlatego, że doświadczenie piękna stawia przed nami wymagania moralne i uświadamia nam – poprzez kontrast – brzydotę, zepsucie i nieporządek naszych dusz, tak wielu ludzi ucieka dziś od piękna. Albo, jak zauważył Roger Scruton:

„…osąd estetyczny [jest dziś] odczuwany jako udręka. Nakłada nam nieznośny ciężar, coś, czemu musimy sprostać, świat ideałów i aspiracji, który stoi w ostrym konflikcie z tandetą naszego improwizowanego życia. Siedzi jak sowa na naszych ramionach, podczas gdy próbujemy ukryć nasze domowe gryzonie w ubraniach. Pokusa jest taka, by zwrócić się przeciw niemu i go przegonić. Pragnienie profanacji to pragnienie skierowania osądu estetycznego przeciwko sobie, tak aby przestał wydawać się osądem nas… To ciągle widać u dzieci – upodobanie w obrzydliwych dźwiękach, słowach, aluzjach, która pomaga im zdystansować się od świata dorosłych, który je osądza i którego autorytetowi chcą zaprzeczyć”.

Roger Scruton, Piękno

Aby zrozumieć, w jaki sposób współcześni ludzie profanują piękno i uciekają od niego, musimy zrozumieć, że kluczową cechą pięknych przedmiotów i zjawisk jest to, że ucieleśniają one rzadkie połączenie porządku i zaskoczenia. To właśnie ta mieszanka porządku i zaskoczenia wywołuje uczucie zachwytu, jakie odczuwamy w obliczu piękna, ponieważ zachwyt to „uczucie zaskoczenia zmieszane z podziwem wywołanym czymś pięknym, nieoczekiwanym lub niewytłumaczalnym”. Albo, jak wyjaśnia John-Mark Miravalle:

„[Na przykład] natura jest przesiąknięta wzorami, formami i strukturami, które można zobaczyć i uchwycić, a zazwyczaj także wyrazić liczbowo… Ale natura nie jest tylko uporządkowana. Jest też zaskakująca nie tylko tym, jaka jest czy jak się zachowuje, ale tym, że w ogóle istnieje. Zaskoczenie musi być zatem również fundamentalną cechą piękna… Skoro ludzie zostali stworzeni dla piękna – a tak jest – i skoro piękno wiąże się z zaskoczeniem, to wszyscy zostaliśmy stworzeni dla zaskoczenia”.

John-Mark Miravalle, Piękno: czym jest i dlaczego jest ważne

Aby zaspokoić potrzebę zaskoczenia, a jednocześnie uniknąć moralnych wymogów, jakie stawia piękno, wielu ludzi konsumuje dziś treści niepokojące, perwersyjne lub sensacyjne – bodźce, które zaskakują, szokując, zamiast budzić zachwyt. Jak wyjaśnia Miravalle:

„…często ulegamy pokusie dążenia do dobra – a mianowicie zaskoczenia – w oderwaniu od porządku, w którym powinno być ono zawarte. A kiedy zaskoczenie staje się jedynym celem, natychmiast przeradza się w perwersję… Mężczyzna, który je mięso i warzywa, nie robi niczego zaskakującego, ale mężczyzna, który je książki – już tak. Kobieta, która mija cię na ulicy i uśmiecha się uprzejmie, raczej cię nie zaskoczy, ale zaskoczy cię, jeśli nagle uderzy cię w kark lub nagle wtargnie na ulicę i zostanie potrącona przez samochód. Te przykłady mogą wydawać się dziwaczne (i takie są), ale faktem jest, że ludzkość ma dziś silny pociąg do tego, co wypaczone, perwersyjne i oszpecone”.

John-Mark Miravalle, Piękno: czym jest i dlaczego jest ważne

Jednym z wielu problemów z zaspokajaniem naszej potrzeby zaskoczenia za pomocą nieuporządkowanych i perwersyjnych bodźców jest to, że z czasem stajemy się znieczuleni i potrzebujemy coraz więcej szokujących bodźców, aby nas zaskoczyć. Na przykład, wielki dramaturg XX wieku Robert Bolt zauważył narastający trend we współczesnym teatrze: odchodzenie od pogoni za pięknem na rzecz pragnienia szokowania publiczności. Ostrzegał, że ten trend osiągnie punkt kulminacyjny, gdy aktorzy będą stać na scenie i krzyczeć do publiczności przekleństwa. Albo, jak pisze Miravalle:

„Nieporządek to stan, w którym czemuś brakuje porządku – gdy jest zepsute, chaotyczne, perwersyjne, wypaczone. Tego rodzaju rzeczy mogą nas zaskakiwać pewnego rodzaju wypaczoną przyjemnością, ale prowadzą nas ścieżką narastającego szoku i deformacji. To właśnie motywuje ludzi do oddawania się fetyszyzmowi seksualnemu, dysfunkcyjnym reality show i horrorom… Dla wielu w „świecie sztuki” jedynym wymogiem dla artysty jest przełamywanie granic, tworzenie czegoś nowatorskiego, zaskakiwanie lub szokowanie publiczności”.

John-Mark Miravalle, Piękno: czym jest i dlaczego jest ważne

Innym sposobem, w jaki ludzie uciekają dziś od piękna, jest poszukiwanie bodźców i tworzenie obiektów uporządkowanych, lecz pozbawionych zaskoczenia. Najbardziej widoczne jest to w architekturze nowoczesnej, będącej produktem tego, co Roger Scruton nazwał „kultem użyteczności”. Choć większość współczesnych budynków spełnia swoje praktyczne zadanie, brakuje im piękna. Ich sztywne, pudełkowate formy otępiają zmysły, usypiają namiętności, a tym samym działają jak odczłowieczająca siła, która otula obserwatorów atmosferą monotonii i martwej jednolitości. Le Corbusier, jeden z pionierów architektury nowoczesnej i kluczowa postać kultu użyteczności, który zaczął zakorzeniać się w XX wieku, otwarcie oświadczył:

„Serce naszych starożytnych miast z ich wieżami i katedrami musi zostać zniszczone i zastąpione wieżowcami”.

Le Corbusier, cytowany w książce Hansa Sedlmayra „Sztuka w kryzysie”

Albo jak napisał John-Mark Miravalle:

„Jednym z oczywistych przykładów tego, co nas spotkało, jest utrata wrażliwości estetycznej w architekturze. Kiedyś rolą architektury było upiększanie wspólnej przestrzeni naszych miast i dzielnic, teraz zaś jej rolą jest budowanie jak najtańszych, użytkowych budowli. Rezultatem jest głęboka utrata piękna. To rodzaj wandalizmu. Do jakiego współczesnego budynku ludzie tłumnie przybywaliby za tysiąc lat, tak jak my dzisiaj do katedry Notre Dame? Jeśli gotycka katedra była architektonicznym symbolem średniowiecza, to hipermarket może być architektonicznym symbolem naszych czasów. To tragiczne.”

John-Mark Miravalle, Piękno: czym jest i dlaczego jest ważne

Niektórzy komentatorzy społeczni twierdzą, że moralny upadek Zachodu wynika z zaniku religii. Twierdzą, że bez wiary religijnej ludzie nie mogą być prawdziwie cnotliwi. To wyjaśnienie może jednak stawiać wóz przed koniem. A co, jeśli głębszym problemem nie jest erozja religii, ale zanik piękna, które towarzyszy żywej wierze? Być może to nie religijne przykazania i dogmaty moralnie podnoszą człowieka, ale piękno. Historia oferuje uderzającą anegdotę, która potwierdza tę tezę.

Ponad tysiąc lat temu książę Włodzimierz Wielki, pogański władca Kijowa, poszukiwał nowej wiary, która zjednoczyłaby naród rosyjski. Wysłał emisariuszy do sąsiednich krajów, aby studiowali ich religie. Niektórzy powracali, opisując religie sztywne, surowe i ascetyczne, pełne kar. Inni odnaleźli religie zakorzenione w abstrakcyjnej teorii. Jednak posłowie, którzy odwiedzili stolicę bizantyjską, Konstantynopol, donieśli, że ówczesne chrześcijaństwo czerpało swoją władzę nie z surowej doktryny czy filozofii, lecz z tworzenia dzieł sztuki o oszałamiającym pięknie, inspirowanych do tworzenia przez jego wyznawców. Albo, jak donieśli posłańcy:

„Potem udaliśmy się do Konstantynopola i zaprowadzono nas do miejsca, gdzie czczą swojego Boga, a my nie wiedzieliśmy, czy jesteśmy w niebie, czy na ziemi, bo na ziemi nie ma takiej wizji ani piękna i nie wiemy, jak to opisać. Wiemy tylko, że Bóg mieszka pośród ludzi. Nie możemy zapomnieć o tym pięknie”.

Cytat z książki „The Weight of Glory” autorstwa C.S. Lewisa

Ze względu na piękno chrześcijaństwa, książę Włodzimierz wybrał chrześcijaństwo jako religię, która miała zjednoczyć naród rosyjski, i jak pisze Brian Zahnd:

„To, co zrobiło wrażenie na posłańcach i przekonało księcia Włodzimierza do przyjęcia chrześcijaństwa, to nie jego apologetyka czy etyka, lecz jego estetyka – jego piękno. Można zatem powiedzieć, że to piękno przyniosło zbawienie narodowi rosyjskiemu”.

Brian Zahnd, Piękno uratuje świat

Choć żywe religie mogą inspirować do tworzenia piękna, zdolność do doświadczania i tworzenia piękna jest uniwersalna i wykracza poza religię – ponieważ osoby niereligijne mogą być głęboko poruszone pięknem i zmotywowane do jego tworzenia. Być może zatem nasz świat najbardziej potrzebuje nie odrodzenia religii, lecz piękna – odrodzenia, które wymaga odwagi, by zaakceptować moralne wymogi, jakie piękno nam stawia. Jeśli tak jest, to deklaracja Dostojewskiego, że „piękno zbawi świat”, nie jest naiwna ani idealistyczna, lecz wyraża głęboką prawdę. Lub, jak napisał Dostojewski w „Biesach”:

„Ludzkość może żyć bez nauki, może żyć bez chleba, ale nie może żyć bez piękna. Bez piękna nie byłoby nic do zrobienia w tym życiu. Cały sekret jest tutaj, cała historia jest tutaj”.

Fiodor Dostojewski, Biesy

_______________

Why the Lack of Beauty is Destroying Society, Academy of Ideas, August 14, 2025

komentarz:

CzarnaLimuzyna

Piękno bez wątpienia istnieje obiektywnie, a ludzka natura ma zdolność jego dostrzegania podobnie jak prawdy i dobra. Istnieje też połączenie prawdy, dobra i piękna. Widziałem kiedyś na filmie jak starsze rodzeństwo witało w domu swoja malutką, ledwo umiejącą chodzić siostrzyczkę po powrocie ze szpitala. Czyste piękno.

Do tego mogę dodać cytat z Norwida: Kształtem miłości piękno jest – i tyle,Ile ją człowiek oglądał na świecie, W ogromnym Bogu albo w sobie-pyle, Na tego Boga wystrojonym dziecię; Tyle o pięknem człowiek wie i głosi – Choć każdy w sobie cień pięknego nosi I każdy – każdy z nas – tym piękna pyłem

Oczywiście istnieją też tacy, których trzewia porusza coś innego, będącego zaprzeczeniem i piękna i dobra i prawdy. Brak prawdy, dobra i piękna wyłania się z opisów, recenzji dotyczących nowego przedmiotu – “edukacji zdrowotnej”. Ten brak będzie niszczyć dzieci, brak wynikający z moralnej, intelektualnej i estetycznej dysfunkcji lewicy.Brak nie tylko piękna, ale ogólnie nieobecność sztuki jest widoczna po pierwszym rzucie oka na eksponaty w muzeum Trzaskowskiego

„Kształtem jest Miłości”. Czy polska prawica ignoruje Piękno?

https://pch24.pl/ksztaltem-jest-milosci-czy-polska-prawica-ignoruje-piekno

Czy mieszkając wśród mebli z IKEI i pijąc kawę z brzydkiego kubka można być w pełni człowiekiem? Albo: Czy to normalne, że katolik i konserwatysta nie dba o kulturę wyższą i nie docenia wartości przeżycia estetycznego? Powiedzmy sobie szczerze, mamy z tym problem. Zabieganie o estetyczną jakość życia wydaje się zjawiskiem historycznym, o którym czytamy w książkach i które oglądamy w dziełach sztuki czy architektury, ale na co dzień nie otaczamy się już pięknem. Szczytowym momentem tej aberracji jest współczesna architektura „sakralna”, a także wygląd posoborowych szat liturgicznych.

W prowadzonym przeze mnie programie „Kultywator” w PCh24 TV co jakiś czas powracają dwie rzeczy. Po pierwsze triada transcendentaliów (Prawda, Dobro i Piękno), a po drugie smutna konstatacja, że środowiska prawicowe i katolickie z jakiegoś powodu zaniedbują kulturę i estetykę, które to dziedziny – czasem nie bez powodzenia – przejmuje strona lewicowo-liberalna. Pomyślałem więc, że warto dać choć krótki rys tego, jak wielkie znaczenie w naszej religii, cywilizacji i kulturze ma piękno, które bynajmniej – co może być zaskakujące – nie występuje w oderwaniu od prawdy i dobra.

Tematowi piękna czy też teorii estetyki (która od XIX wieku traktowana jest jako pełnoprawna gałąź filozofii) poświęcone są klasyczne już dziś opracowania Władysława Tatarkiewicza, ale także książka dobrze znanego z naszych łamów i anteny o. Jana Strumiłowskiego. Mało kto być może pamięta, że napisał on książkę Piękno zbawi świat?, w której wprost konstatuje, że „uprawianie teologii w zapomnieniu o pięknie Boga szczególnie dzisiaj przynosi negatywne rezultaty”.

W ubiegłym roku duchowny podjął znów ten temat, publicystycznie. Na łamach kwartalnika „Civitas Christiana” czytamy: W historii ludzkości już przed chrześcijaństwem widzimy ścisły związek estetyki i religii. Piękno szczególnie towarzyszyło temu, co religijne. W chrześcijaństwie ten związek jeszcze się wyostrza. Pismo Święte już na pierwszych stronicach, opisując stworzenie świata, nie tylko opowiada o tym na sposób poetycki, ale samego Boga porównuje do Artysty, który stwarza i kontempluje piękno swojego dzieła. Jest ono tą kategorią, która unaocznia podobieństwo i ślad Boga w stworzeniu. Jak mówi Księga Mądrości, to właśnie z piękna stworzenia możemy poznać istnienie Stwórcy. Piękno zatem mówi o Tym, który sam w sobie jest najwyższym i niestworzonym Pięknem. Dlatego, kiedy Bóg przekazuje Mojżeszowi zasady sprawowania kultu, jednocześnie wzbudza talent izraelskich rzemieślników, aby świątynia Boża została wykonana w sposób wytworny i piękny – według wzoru, który Mojżesz otrzymał od Boga.

O. Strumiłowski ujawnia niejako drugie dno zjawiska wszechobecnej brzydoty. Z perspektywy duchowej jasno możemy stwierdzić, że jej promocja, podobnie jak relatywizm moralny, jest symptomem walki z Bogiem. W perspektywie społecznej, co do której współcześni chrześcijanie są bardziej świadomi, jest to objaw walki z kulturą chrześcijańską czy – szerzej mówiąc – z Kościołem. W perspektywie szeroko pojętej kultury jest to walka z naturalnym porządkiem rzeczy – wskazuje.

Norwid i Akwinata

Nie najbardziej liryczny, ale na pewno najbardziej filozoficzny spośród wielkich poetów polskich XIX wieku – Cyprian Kamil Norwid – pięknu poświęcił między innymi strofy poematu-traktatu Promethidion. Stamtąd pochodzi słynny cytat o tym, że piękno jest „kształtem Miłości”. Szukając możliwie uniwersalnej odpowiedzi na pytanie o istotę piękna Norwid pisze:

Spytam się tedy wiecznego-człowieka,

Spytam się dziejów o spowiedź piękności:

Wiecznego człeka, bo ten nie zazdrości,

Wiecznego człeka, bo bez żądzy czeka,

Spytam się tego bez namiętności:

Cóż wiesz o pięknem ?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kształtem jest Miłości.

Dalsze wersy wyrażają to samo przekonanie, które znajdujemy u cytowanego wcześniej o. Strumiłowskiego: piękna i Tego, Który Jest Miłością nie sposób rozłączyć:

Kształtem miłości piękno jest – i tyle,

Ile ją człowiek oglądał na świecie,

W ogromnym Bogu albo w sobie-pyle,

Na tego Boga wystrojonym dziecię;

Tyle o pięknem człowiek wie i głosi –

Choć każdy w sobie cień pięknego nosi

I każdy – każdy z nas – tym piękna pyłem.

Chwilę później Poeta-Filozof do refleksji estetycznej dokłada już bardziej wprost element etyczny, gdy stwierdza w odniesieniu do owego pyłu piękna, czyli odblasku Boga w naszej ludzkiej naturze:

Gdyby go czysto uchował w sumieniu,

A granitowi rzekł: Żyj, jako żyłem –

To by się granit poczuł na wyjrzeniu,

I może palcem przecierał powieki,

Jak przebudzony mąż z ziemi dalekiéj…

Autor nie ma wątpliwości, że martwa skała poruszy się i to ruchem, jaki ciału nadaje dusza (zasada bytu), gdy tylko zachowamy w sobie nieskalanym ten dar, jakim jest piękno Bożego podobieństwa. A teraz posłuchajmy, co o pięknie i jego związku z dobrem miał do powiedzenia św. Tomasz z Akwinu. W Sumie Teologicznej znajdujemy następujący ustęp:

Piękno i dobro zwykle są utożsamiane. Różnią się tylko myślnie. Dobrem bowiem jest to, czego wszyscy pożądają. Pojęcie dobra przeto wyraża zaspokojenie pożądania. Pojęcie zaś piękna wyraża zaspokojenie pożądania przez oglądanie przedmiotu pięknego, względnie poznanie go. Stąd te zmysły w sposób szczególny spostrzegają piękno, które najbardziej są poznawcze, jako służące rozumowi, a więc wzrok i słuch. (…) Tak więc piękno dodaje do dobra pewien stosunek do władzy poznawczej: dobrem mianowicie jest to, co wprost podoba się pożądaniu, a pięknym to, co wskutek samego poznania budzi w nas upodobanie.

Widzimy, że myśl Norwida jest w istocie dogłębnie tomistyczna. Akwinata zaś szedł w tym rozumieniu za definicją Arystotelesa, który stwierdził, że piękno to „to, co będąc dobrem jest przyjemne”. Jeszcze w kontekście poznawczym dodawał św. Tomasz, że piękno to „to, co podoba się, gdy jest postrzegane”. Wyłania się z takiego rozumienia istotna cecha, mianowicie, że prawdziwe piękno poznajemy przez rozum, a nie tylko przez zmysły.

Przeżycie estetyczne w epoce IKEI

Wyżej przedstawione rozumienie piękna nie było jedynym. Począwszy od Pitagorasa piękno postrzegano przede wszystkim jako harmonię proporcji (średniowiecze dodawało nieraz kategorię blasku). Matematycznie wręcz definiował je św. Augustyn, stwierdzając, że „podoba się tylko piękno, w pięknie zaś – kształty, w kształtach – proporcje, w proporcjach – liczby” i dodawał syntetycznie określenie trzech cech piękna: „umiar, kształt i ład”.

Piękno – rozumiane zarówno estetycznie, jak i etycznie – pełniło swą rolę w życiu cywilizowanych społeczeństw. W greckiej sztuce scenicznej zasada decorum (która niesłusznie kojarzy nam się głównie ze „szkolną regułką”) chroniła istotę piękna w jej zewnętrznym, artystycznym wyrazie. Dzięki temu widzowie doświadczali uczuć i emocji, od przyjemności po strach, co miało prowadzić do katharsis, czyli oczyszczenia duszy.

Z dzisiejszej perspektywy – gdy świadomie bierzemy udział w życiu sakramentalnym Mistycznego Ciała Chrystusa (doświadczając odpuszczenia grzechów i pomnożenia łaski przez przyjęcie samego Boga cieleśnie i duchowo) – można powiedzieć, że filozofia realistyczna oraz idea katharsis były najwyższymi formami zbliżenia się przez pogan do czystego doświadczenia duchowego – i zarazem do obrazu, jaki Stwórca zapisał w naszej naturze. 

Aby nie pogrążać się w rozważaniach teoretycznych, warto zadać pytanie: Jaka jest wartość doświadczenia estetycznego w dobie opowieści produkowanych przez platformy streamingowe i domów, dla których materialnej osnowy dostarcza IKEA? Popkultura stała się narkotykiem, który ma zapewnić wyrzut dopaminy, a jej treść nie wyraża już dążenia ludzkiej natury do doskonałości, nie oddziela jednoznacznie dobra i zła, nie służy dobru i nie promuje archetypicznych postaw. Meble zaś i sztuka użytkowa przestają służyć nam z pokolenia na pokolenie, pracę rąk ludzkich zastępują maszyny, a inspirację naturą (mimesis) wypiera oderwana od rzeczywistości, abstrakcyjna i minimalistyczna (żeby nie rzec: prymitywna) wyobraźnia. O tak powstających przedmiotach mówimy po prostu, że są pozbawione „duszy”.

Gdy weźmiemy pojęcie duszy jako tej, która nadaje ciału życie oraz tej, która odzwierciedla się w wyrobach człowieka, to zrozumiemy jak przeżycie estetyczne już na poziomie codziennym jest ważne, by odróżnić nas od zwierząt, które potrzeb estetycznych nie posiadają, a zaspokajają jedynie biologiczne potrzeby.

Na gruzach naszej – antyczno-chrześcijańskiej – cywilizacji [Od Konecznego nazywamy ją “łacińską” md] mamy do czynienia z dziwnym zjawiskiem ignorowania tego, co materialne. Żyjemy w nieestetycznym, bezdusznym otoczeniu, często karmiąc się wyłącznie literaturą faktu (literaturę piękną oraz poezję pomijając jako rzecz do odbębnienia w czasach szkolnych), nie chodząc do filharmonii czy teatru (pomijając kwestię autoramentu dzisiejszych repertuarów), gdzie pierwiastek piękna łączy się z kontekstem społecznym, a wreszcie lekceważąc rytuały codzienności odwołujące się do estetyki (dbałość o dobry smak). Stajemy się w ten sposób istotami dziwnie wybrakowanymi, jakby „biologiczno-religijnymi”, to znaczy rozpiętymi pomiędzy koniecznym zaspokajaniem potrzeb a modlitwą i kultem publicznym, podczas gdy pomiędzy tymi dwoma biegunami brakuje kultury, nadającej stylowi życia duszę, koloryt i smak.

Nie jest to zjawisko nowe i to właśnie podejście do estetyki (a nie tylko do etyki) rozróżniało ludzi cywilizowanych od barbarzyńców, natomiast Platon powiedział wręcz, że „życie jest coś warte, jeśli w ogóle warte, wtedy, gdy człowiek piękno samo w sobie ogląda”. Przypomnijmy sobie wizyty w pałacach, dworkach, a nawet chatach zamożniejszych gospodarzy, jakie oglądaliśmy w skansenach. Wszędzie widzimy dbałość o estetykę. Ładne meble, liczne obrazy, dekoracje, ozdobne przedmioty. Dzięki temu codzienne życie miało duszę. To czyniło nas bardziej ludźmi. To nie była tylko barwna przeszłość, ale istota kulturowego wymiaru naszego człowieczeństwa. Człowieczeństwa, które zostało złamane i w sposób niepowetowany zubożone wraz z nastaniem cichej dyktatury bezguścia i przemysłowej produkcji.

Nierozerwalna triada

Ale co to właściwie są te transcendentalia? To takie ujęcia, które stoją ponad wszelkimi kategoriami. Można by powiedzieć, że to pojęcia pierwotne, pierwsze, a jednocześnie najpowszechniejsze. To znaczy wszystko, co jest stworzone przez Boga, jest bytem i jednością, a zarazem odrębnością wobec innych rzeczy, a przy tym jest prawdziwe, dobre i piękne. Jeżeli zaś nazywamy coś złym czy brzydkim, to dlatego, że występuje w tym (w rzeczy bądź osobie) brak w obszarze któregoś z transcendentaliów. Można by chyba zaryzykować twierdzenie, że transcendentalia to cechy, które – przy wszystkich ograniczeniach naszego umysłu – są najbliżej opisania natury samego Boga.

Choć w filozofii trwa formalny spór o to, czy piękno należy do transcendentaliów, a w traktacie o prawdzie św. Tomasz nie wymienia go, to jednak w wielu innych fragmentach Sumy Teologicznej – jak wskazuje Jan Kiełbasa w artykule Pierwsze i najpowszechniejsze: jedność, prawda, dobro i inne transcendentalia w metafizyce św. Tomasza z Akwinu – odnajdujemy takie właśnie rozumienie piękna. Filozoficznie rozwijany był również pogląd, że piękno w sposób nieodłączny towarzyszy dobremu (cnotliwemu) życiu. Plotyn twierdzi wprost, że każda cnota to piękność duszy, natomiast Arystoteles stworzył pojęcie kalokagathia (czyli „dobry i piękny”), wedle którego piękność duszy jest konsekwencją cnotliwego życia i te dwie cechy występują łącznie.

Ale piękno to także chwała Boża. W Ewangelii czytamy, że Syn Boży przyjdzie w majestacie, czyli w piękności (która wedle różnych definicji budzi w nas również świętą trwogę). Podobnie rzecz miała się na Górze Przemienienia, a także po zmartwychwstaniu. Bóg stworzył człowieka pięknym i ta piękność znalazła swój cielesny ideał we Wcielonym Słowie Bożym i w Jego Niepokalanej Matce. Czy więc naśladowanie Chrystusa i wykuwanie w sobie przez łaskę i cierpienie obrazu i podobieństwa Bożego ma obejmować nie tylko prawdę (przyjęcie objawienia i prawa naturalnego) i dobro (uczynki miłości), ale z konieczności pociąga za sobą także piękno?

W filozofii mówi się o zamienności tych trzech transcendentaliów, które przedmiotowo są tym samym, choć różnią się cechami. Nie wiem, na ile będzie to poprawne, ale kojarzy mi się to z nauką o Trójcy Świętej, z której każda osoba jest tożsama, a jednak odrębna, a ponadto przyjmujemy, że Duch Święty od Ojca i Syna pochodzi, co mogłoby stanowić odpowiedź na spór o status piękna jako transcendentale, ale to już moja intuicja…

Zdaje się zresztą, że podzielał tę intuicję cytowany wcześniej Plotyn, który – nie znając prawdziwego Boga – wywodził piękno z koncepcji Jedni, a więc jedności, od której pochodzi cały byt. Za Platonem przyjmował on, że dusza, podobnie jak podstawowe idee (w tym piękno) miały swój byt przed-cielesny. W tym sensie piękno pochodzi od Boga, a człowiek doznaje zachwytu (uniesienia metafizycznego), gdy spostrzega zmysłami piękno, które jest tak naprawdę odzwierciedleniem tego piękna, które nosi w sobie, a które jest z kolei odblaskiem Boskiej idei piękna. Natomiast od strony etycznej filozof zwracał uwagę, że stawać się dobrym i pięknym na duszy znaczy tyle, co upodobnić się do Boga.

Odnosząc to wszystko do wyrażonego na początku żalu, iż szeroko pojęta prawica ignoruje piękno, przywołajmy na zakończenie przykład poezji. To ona jest pierwotnym językiem literatury, jak również językiem sakralnym (zwróćmy uwagę na poetyckość opisów biblijnych). Ona wyraża w sposób niezastąpiony w kilku słowach to, czemu prozą trzeba by poświęcić kilka zdań. Ona jest językiem po prostu pięknym i obniżenie jej statusu świadczy o pewnej degradacji duchowej współczesnego człowieka (podobnie jak wspomniane lekceważenie literatury – nomen omen – pięknej. Dlatego zatrzymajmy się i zastanówmy, gdy najdzie nas pokusa pomyślenia: Po co tracić czas na poezję i fikcyjne opowieści, skoro nie niosą ze sobą wartości pragmatycznej… Czy na pewno?

Filip Obara

Zobacz odcinki programu „Kultywator”, w których mowa o znaczeniu piękna, a także o znaczeniu opowieści (poezji, fikcji) jako spoiwa ludzkiej wspólnoty:

====================

40i4 25 styczeń 2025

Przecież autorowi nie chodzi dosłownie o ten „brzydki kubek ” i „meble z IKEI”, to tylko przenośnia, do tego co teraz mamy w Polsce i świecie, do tej brzydoty, która jest wykwitem pustki duchowej człowieka. Popatrz bracie na wygląd wielu ludzi, na te ciała oszpecone licznymi tatuażami, kolczykami w uszach, nosach, ustach, językach, brwiach i cholera wie gdzie jeszcze [no tak, tam też; znajomy widział.md], na te kolorowe wycudowane włosy. Popatrz bracie na budowle sakralne, na tą brzydotę.

Będąc w Krakowie zaglądnij do Bazyliki Mariackiej budowanej wieki temu, same kolana zginają się, a ręce składają się do modlitwy, takie piękno, tam aż fizycznie czuć Sacrum , a potem wejdź do pierwszego lepszego kościoła budowanego w ostatnich trzech dekadach, na przykład do nowego Sanktuarium w Łagiewnikach ( gdyby zdjąć święte obrazy, wynieść tabernakulum, zdemontować i wynieść organy, to bardziej ta budowla przypomina jakąś hale, niż kościół ) I tak można wymieniać….

Janusz Szewczak: Piękno zdeptane, kult brzydoty

https://www.fronda.pl/a/Janusz-Szewczak-Piekno-zdeptane-kult-brzydoty,224787.html

---

Z reguły odrzucamy to, co nie jest piękne. To, co niedoskonałe, tak nie przyciąga, dlatego zaprzeczamy prawom natury poprawiając urodę i przedłużając młodość – by być nadal pięknymi. Bywa jednak, że egocentryzm niszczy wszystko, co staje nam na drodze, liczy się tylko zewnętrzne i cielesne piękno. Piękno, które jeszcze pozostało w nas, jest już często tylko czystą wydmuszką. A przecież, żeby kogoś nazwać piękną osobą i uznać za nią, trzeba czegoś więcej niż tylko urody i atrakcyjnej powierzchowności.

Umberto Eco twierdził, że „Piękno jest (…) ograniczone kanonem, a brzydota jest nieograniczona w swoich możliwościach”. I rzeczywiście, obecnie widzimy wokół nas prawdziwie nieograniczone morze brzydoty. „We współczesnym świecie wszystkie formy tradycyjnego porządku są w oczywisty sposób zagrożone. By je utrzymać przy życiu, z pewnością nie wystarczy tylko pisać o nich książki, pisał Roger Scruton. Trzeba mieć wizję przyszłości, wizję celu, do którego zmierzamy. A czy zmierzamy do pięknego celu, czy w ogóle mamy jakieś cele?

Modyfikacje piękna i brzydoty poszły współcześnie zdecydowanie za daleko; występek stał się cnotą, brzydota pięknem, prawda postprawdą, czyli nowoczesnym kłamstwem. Dziś możemy stwierdzić, że piękno zamieniło się miejscem z brzydotą. Piękno kwitnącej róży, sonety Shakespeare’a, piękno szybującego orła, uśmiech dziecka, zorza poranna, piękno kobiecego ciała przestały być bezdyskusyjnym kanonem piękna. Zostały przez wielu wprost wyszydzone.

Poszukiwanie piękna nie jest już fascynujące i atrakcyjne dla nas współczesnych, zwłaszcza dla młodego pokolenia, estetyczny sposób życia i bycia przestał być wymagany i na tzw. topie. Nie dążymy już do piękna, bo nie jest dziś ono najwyższą wartością, głębokie pragnienie ładu i harmonii jedynie irytuje, a skoro nie potrzeba dobra i piękna ani ładu, to nie potrzeba też religii, hierarchii, tradycji, honoru, miłosierdzia, miłości, a tym bardziej pokory, wstrzemięźliwości itp. Św. Tomasz z Akwinu piękno zaliczał do podstawowych, powszechnych cech bytu zwanych transcendentaliami, ceną piękna, także tego moralnego, jest umiarkowanie. Jednakże zło, głupota i brzydota są dziś odmalowywane w bardzo powabnych kolorach.

Poglądy Akwinaty na piękno, jego istotę w cywilizacji chrześcijańskiej, są nadal trwałe, nie tylko dla ludzi wierzących czy prawdziwych intelektualistów. To właśnie prawda, dobro i piękno są prawdziwymi aspektami bytu ludzkiego – są ciągle transcendentne, są ze sobą nie tylko nierozerwalnie powiązane, ale wręcz tożsame i prowadzą do jednego wspólnego celu – zbawienia ludzkiego. Choć są przecież piękności niebezpieczne, zdradliwe, amoralne, czy wręcz zabójcze – te też istnieją. Liczą się tak naprawdę ludzkie uczucia, jeśli potrafią być piękne.

Ludzkie życie jest niewątpliwie bardzo złożone i zmienne, nie mówiąc już o tym, jak bardzo kruche, niczym porcelanowa filiżanka, ale to właśnie piękno winno nam dostarczać w tej ziemskiej pielgrzymce przyjemności, wrażliwości, dodawać smaku, radości, wytchnienia, głębszych przemyśleń. To piękno właśnie winno powodować chęć poprawy, pogłębienia naszej edukacji, skutecznie pobudzać ludzkie zainteresowania i poszerzać horyzonty. Francis Hutcheson (1694–1746), irlandzki filozof okresu oświecenia, twierdził, że: „Piękno polega na jedności w wielości”, tak jak wcześniej greccy stoicy czy sofiści, którzy uważali, że „piękno dzieła zasadza się na odpowiedniości formy wobec treści, na doskonałości, której podstawą są stosunki, relacje matematyczne jej elementów, ale również na świetności wykonania, które jest wynikiem indywidualnego geniuszu na lśnieniu tej piękności”. Doskonale widać to na obrazach Joana Miró, że można zamordować sztukę – co też sam głosił i udowadniał swą twórczością ten artysta – w młodości kataloński księgowy. Nie wiadomo, czego tu było mniej, geniuszu czy piękności?

Często spieramy się na temat piękna, rzadziej brzydoty i choć istnieją teoretycznie eksperci od piękna i sztuki, to każdy oceny dokonać musi sam, musi przede wszystkim poczuć to piękno, różne rzeczy, postawy i wizerunki jako te piękne i te brzydkie. Piękno dostarcza przyjemności oku i uchu, ale pobudza nasze endorfiny, serotoninę, ale również skłania do przemyśleń, tworzy dobre obyczaje i przyjazny klimat, to piękno, a nie brzydota tworzy ten pożądany kontekst naszego życia, zaspokaja nasze oczekiwanie harmonii i szczęścia. To, że epoki i ideologie modernizmu, konstruktywiści, fowiści czy dadaiści, surrealizm czy komunizm i niemiecki hitleryzm zakwestionowały dobro, prawdę, miłość, to w efekcie musiało też doprowadzić do zerwania z pięknem. To surrealista André Breton (1896–1966) pisał o tzw. pięknie konwulsyjnym, które oznaczało zgrozę, czarny humor, prowokację, destrukcję, histerię bezbożności, bluźnierstwo, erotyzm, samowolę, eksplozję pożądania i wielki niepokój. Było to więc jawne zaprzeczenie piękna jako kategorii estetycznej – to był właśnie początek triumfu brzydoty, to, co dzisiaj, współcześnie, stało się już praktycznie normą. Dziś owe mroki naszej egzystencji, wiwisekcja najdziwniejszych upodobań i wszelkich zboczeń – to też niektórzy nazywają „pięknem i wybitną, nowoczesną sztuką” – awangardową czy konceptualną.

Dzisiaj bezszokową codziennością stała się seksualność wszystkiego i wszystkich, zwłaszcza aktualnej sztuki. Ciało może być brzydkie, byle było nagie, nawet wulgarne, odarte z godności i delikatności. Taka „sztuka” zawsze dziś znajduje adoratorów i amatorów, jest nagłaśniana i promowana, tak jak choćby instalacja rzeźby „Złotej Waginy”, „Wilgotna Pani” w warszawskim Teatrze Dramatycznym, bo tak najwyraźniej piękno sztuki i teatru pojmuje i postrzega dyrektor artystyczna tego przybytku Melpomeny, tytułująca się mianem „Artystki – Waginistki”. Według dyrektor tego warszawskiego teatru o długiej i pięknej tradycji, Moniki Strzępki, rzeźba „Złota Wagina” w holu Teatru Dramatycznego: „ma wzmocnić energię społecznej zmiany, którą tworzą protesty kobiet, ruchy klimatyczne oraz ludzie walczący o prawa mniejszości, prawa człowieka i demokrację”.

Tylko dlaczego ta walka musi być tak brzydka i obsceniczna, tak ewidentnie bez gustu, tak skrajnie ideologiczna i upolityczniona i taka wulgarna? Dlaczego musi demoralizować, często deprawować, degradować nasz kod kulturowy i cywilizacyjny? Dlaczego teatr ma być dziś miejscem, gdzie tak niewiele jest piękna, pięknego obrazu, pięknej scenografii, pięknego słowa, a tak dużo bluźnierstwa, brzydoty i co w tej manifestacji płciowej jest takiego urokliwego? A może lepiej byłoby wystawić tam rzeźbę muzy pieśni i dramatu, Melpomeny? Łatwo przecież porównać i odróżnić to, co prawdziwe, piękne i zwyczajnie brzydkie i obsceniczne.

Dziś stosunek tzw. elit, zwłaszcza tych artystycznych, sprowadza się do całkowitego zanegowania harmonijnego, tradycyjnego piękna, ich podstawowych kanonów i estetyki mającej istotne wartości. To właśnie owi heroldzi brzydoty i zła zarazem narzucają ton tzw. sztuce nowoczesnej i wyzwolonej. Ich stosunek do klasycznego piękna to głównie negacja, szokowanie, prowokowanie, bluźnierstwo, ale i kiczowatość, skrajne upolitycznienie przekazu, no i oczywiście seksualizacja postępowa i tęczowa. Brak jakiegokolwiek umiaru, głębszego humanistycznego przekazu, wulgarność, a także mówiąc bardzo łagodnie, wyjątkowo elastyczny stosunek do pierwowzoru artystycznego. Brzydota ich znarkotyzowała i usynowiła zarazem, nic dziwnego, że dziś brzydota triumfuje na salonach, nie tylko tych artystycznych, na scenach, kartach powieści, w malarstwie, w muzyce, filmie, w architekturze, kulturze, no i oczywiście w internecie.

Jak to się ma do kanonu klasycznego piękna, do normalności i subtelności – najzwyczajniej ma się nijak. Jak to się ma do klasycznej wizji piękna, do wizerunku kobiecego piękna z końca XVIII wieku, choćby tego z obrazu George’a Romneya (1734–1802), sami Państwo oceńcie.

Brzydota, zamiast piękna, ma dziś pełnić główne funkcje estetyczne, ma śmieszyć, zadziwiać, podobno pobudzać wyobraźnię, wyrażać ekspresję, protestować, odrzucać i wzniecać bunt, ma być interesująca. A jak twierdził niemiecki pisarz i poeta Friedrich Schlegel, „Interesujące ma zawsze przewagę nad pięknem”.

Jednak brzydota deformuje, wykoślawia, często też wyszydza, uczy pogardy i nienawiści. A wszystko po to, by brzydota wyzwoliła nas z okowów wszelkiego tradycjonalizmu, religii, konserwatyzmu, a zwłaszcza patriarchatu, by zmusić nas do porzucenia konwencji, płci, tradycyjnych ról społecznych, ale też zwykłej delikatności, wrażliwości czy rycerskości. To właśnie ta nowoczesna brzydota ma nas zniechęcić do hierarchii, porządku, myślenia, oceniania i wybierania tego, co dobre i prawdziwe, jak i tego, co piękne i normalne. Ta postępowa brzydota pod sztandarem transhumanizmu, neomarksizmu, jak i genderyzmu ma nas poprowadzić ku temu „lepszemu” światu. Czy na pewno jednak warto byle do przodu, byle szybko, ale też byle jak, bez oglądania się na boki, a tym bardziej spoglądania wstecz na dorobek minionych pokoleń w sferze kulturowej i etycznej? Dr Janusz Janowski, polski malarz, nie tak dawno stwierdził w Polskim Radiu, że: „Epatowanie brzydotą stanowi oś współczesnej wypowiedzi artystycznej (…). Piękno stało się znamieniem tego, co minione, sztuki już nieaktualnej”. Smutna refleksja

To gorzkie, a zarazem prawdziwe słowa o współczesnej sztuce i dzisiejszej twórczości, to coś zdecydowanie gorszego i smutniejszego niż nawet turpizm, czyli kierunek w sztuce afirmujący brzydotę, wywołujący szok artystyczny, z drugiej połowy XX wieku, promujący swoisty kult brzydoty.

Dla tzw. lewactwa sztuka zawsze była i miała być formą walki ideologicznej, rewolucji społecznej i kulturowej, a wiadomo, że rewolucje muszą mieć swoje ofiary i jednymi z pierwszych padają zawsze prawda, dobro i piękno. Wystarczy spojrzeć choćby na kilka tylko współczesnych tzw. dzieł sztuki i ich autorów, z Andym Warholem (1928–1987) na czele, którego wylansowano na szamana tej nowoczesnej sztuki, z jego mało pięknym dziełem, „Puszką z zupą firmy Campbell” (1962), które właściwie zapoczątkowało kierunek sztuki znany jako pop-art. Tylko, że to jest raczej gastronomiczne i marketingowe „piękno” w czystej postaci. Czy też tzw. dzieło Damiena Hirsta z londyńskiej galerii sztuki „Eyestorm” zatytułowane „Nie ma jak w domu” – przedstawiające popielniczkę wypełnioną niedopałkami, śmieci, resztki jedzenia, puste butelki i stare gazety, które rano sprzątacz wyrzucił do śmietnika, najwyraźniej nie zdając sobie sprawy z tego, jaka to „piękna sztuka”.

Nie dziwi więc, że podobnej proweniencji artystycznej współczesny malarz Willem de Kooning mówił o tym cudownym dziecku sztuki nowoczesnej, Andym Warholu, że: „Jest zabójcą sztuki, mordercą piękna, a nawet katem śmiechu, nie cierpię twojego pacykarstwa” – twierdził przedstawiciel abstrakcyjnego ekspresjonizmu, którego twórczość też nie ma zbyt wiele wspólnego z klasycznym pojęciem piękna. To była dopiero prawdziwa kłótnia w rodzinie. Choć wydaje się, że piękno skutecznie potrafili mordować wspólnie. I tak dobrze, że obaj panowie nie poszli śladem pewnego chińskiego artysty, który rzeźbę Wenus z Milo (oryginał 130–100 p.n.e.), wykonał w całości z ludzkich odchodów. To dopiero musiało być wysublimowane poczucie piękna i estetyki, dość charakterystyczne dla współczesnych twórców, i cóż to była za twórcza odwaga i głębokie przesłanie dla przyszłych pokoleń – nieprawdaż? Co prawda wybitny polski filozof Władysław Tatarkiewicz (1886–1980) pisał swego czasu, że: „Ostatecznie pojęcie piękna wydaje się dziś teoretykom zbyt nieokreślone, a artystom zbyt sztywne, staroświeckie, patetyczne, obce”, to jednak o roli ekskrementów ludzkich w sztuce nie wspominał, a rzeźby tej klasy i piękna w marmurze, takie jak Wenus z Milo, Pieta, Bachus, Dawid, czy Madonna z Brugii przetrwały ponad 500 lat i dalej urzekają swym unikalnym pięknem. I to nie tylko dlatego, że Michał Anioł (1475–1564) wolał rzeźbić w czymś innym niż chiński artysta, ale robił to zwyczajnie staranniej, z błyskiem prawdziwego geniuszu, a i pewnie pachniało piękniej przy ich tworzeniu.

Jak widać, prawdziwe piękno potrafi przetrwać setki i tysiące lat i ciągle zachwycać, brzydota na szczęście tej nadzwyczajnej mocy nie posiada, a to głównie dlatego, że opiera się na dysharmonii, negacji, na wykoślawieniu. Sama negacja z reguły nie może być fundamentem czegoś szczególnie ważnego i trwałego, w tym nowego bytu. Sokrates podkreślał też, że: „Nawet złota tarcza jest brzydka, a kosz na śmieci piękny, jeśli w stosunku do celu, jakiemu służą, ona jest źle, a on dobrze wykonany”.

W Paryżu w 1980 roku w siedzibie UNESCO św. Jan Paweł II mówił: „Człowiek żyje prawdziwie ludzkim życiem dzięki kulturze. Pierwszym i podstawowym wymiarem kultury jest zdrowa moralność, kultura moralna”.

Możemy mówić o pięknie, gdy idzie o urodę ludzką, o naturę, możemy rozprawiać o pięknie przedmiotów, najlepszych cechach ludzkiego charakteru, pięknie czegoś szczególnie atrakcyjnego, pięknie krajobrazu, pięknie pór roku, ale możemy też oceniać piękno w odniesieniu do estetycznego wyglądu czegoś lub kogoś w stosunku do wyjątkowego charakteru barw, zwyczajów, przepychu, nastroju czy wytworności. Istnieje piękno kompetencji, kunsztu, perfekcji, przydatności, doskonałości rzemiosła, talentu, wirtuozerii wykonania, kobiecego powabu, gracji i doskonałości. Mówimy o wyjątkowości piękna danego dzieła czy osoby i o pięknie w kontekście elegancji, finezyjności, o pięknie harmonii, o pięknie mistrzowskiego stylu i wyrafinowaniu. Gdybym sam miał zdefiniować pojęcie piękna, to ująłbym to tak: „Piękno jest nierozerwalnie związane z człowiekiem, to magnetyzm i wieczne przyciąganie ku temu, co dobre, prawdziwe i godne, ale też sprawiedliwe, to szaty, które zdobią naszą cywilizację i jej boski wyraz”.

Fragment książki Janusza Szewczaka „Piękno zdeptane, kult brzydoty” Wydawnictwa Biały Kruk

Publikacja za zgodą Wydawnictwa

https://bialykruk.pl/ksiegarnia/ksiazki/piekno-zdeptane-kult-brzydoty