Bez względu na obecną sytuację Ukrainy spowodowaną konfliktem zbrojnym, źle jest jeśli bieżąca rzeczywistość zabija pamięć o przeszłości. Oczywiście nie można żyć jedynie samą historią, jednak są wydarzenia, których zapomnieć po prostu nie wolno. Jednym z nich jest zbrodnia w Hucie Pieniackiej dokonana w dniu 28 lutego 1944 roku przez 4 Pułk Policji SS złożony z ukraińskich ochotników oraz przez członków Ukraińskiej Powstańczej Armii. W wyniku dokonanej wówczas akcji pacyfikacyjnej na polskiej ludności cywilnej zginęło co najmniej 850 osób.
Pretekstem do wkroczenia uzbrojonych jednostek ukraińskich do Huty Pieniackiej była mająca miejsce kilka dni wcześniej potyczka patrolu SS wspieranego przez UPA z polskimi oddziałami samoobrony, w której zginęło dwóch Ukraińców. Ponadto rozpowszechniane były informacje, że w miejscowości stacjonują oddziały radzieckie, z którymi współpracują okoliczni mieszkańcy. W rzeczywistości partyzanci radzieccy opuścili Hutę Pieniacką 23 lutego 1944 roku.
W dniu 28 lutego 1944 roku do Huty Pieniackiej wkroczyły ukraińskie formacje SS oraz oddziały UPA, do których przyłączyli się ukraińscy cywile. Po dokonanym ostrzale, oddziały zaczęły mordować ludność polską, używając do tego między innymi siekier i kolb karabinów, jak również podpalając zabudowania, w których ukrywała się miejscowa ludność. Między innymi podpalono stodołę, w której przebywało około 40 osób. Miały miejsce akty zabijania małych dzieci i kobiet w ciąży. Dowódcę oddziałów polskiej samoobrony Kazimierza Wojciechowskiego oblano substancją łatwopalną i podpalono. Nieliczni, którzy ocaleli z masakry dali świadectwo dokonanym zbrodniom. Oto relacja Wandy Kobylańskiej-Gośniowskiej: „Widok, jaki ujrzałam po wyjściu z kościoła był tak przerażający, że paraliżował wszystkie umysły – nie mogłam uwierzyć oczom i uszom. Naokoło morze płomieni i ciemne chmury dymu oraz okropne wycie psów, ryk krów i swąd spalonych ciał ludzkich i zwierzęcych. Nie mieliśmy żadnych złudzeń co do czekającego nas losu, a ból po naszych krewnych krwawił nam serca do tego stopnia, że nie reagowaliśmy na bicie nas kolbami i kłucie bagnetami. Słyszeliśmy przy każdym uderzeniu: wże propała wasza Polszcza albo to jest wasza Polszcza” (Edward Prus: „Requiem nad zamordowanym polskim siołem” – nawolyniu pl.). Spośród mieszkańców Huty Pieniackiej przeżyło jedynie około 160 osób, które albo wcześniej opuściły miejscowość, albo znalazły schronienie w miejscach niedostępnych dla zbrodniarzy. Nielicznym pojmanym udało się uciec.
Poza pojedynczymi przypadkami (min. dowódca jednego z oddziałów UPA Włodzimierz Czerniawski) sprawcy dokonanego ludobójstwa nigdy nie ponieśli odpowiedzialności. Po 1989 roku próby wyjaśnienia zbrodni i upamiętnienia ofiar napotykały na trudności – między innymi blokowano umieszczenie daty zbrodni na pomniku ufundowanym przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w 2005 roku, a jeden z lwowskich radnych żądał nawet demontażu pomnika. Ponadto kilkakrotnie pomnik dewastowano, profanując pamięć ofiar zbrodni. Co więcej – niektóre środowiska do dzisiaj zaprzeczają dokonanej zbrodni, określając ją wytworem komunistycznej propagandy. Nie jest to niczym dziwnym skoro część politycznych elit Ukrainy gloryfikuje postać Stepana Bandery, a Ukraińską Powstańczą Armię traktuje jako formację narodowo-wyzwoleńczą.
Kultywowanie pamięci ofiar masakry w Hucie Pieniackiej, podobnie jak ofiar innych zbrodni dokonanych podczas Rzezi Wołyńskiej nie jest aktem „niepotrzebnego jątrzenia” i „rozdrapywania ran” w relacjach polsko-ukraińskich. Jest to oddanie hołdu bestialsko zamordowanym oraz wyraz potępienia sprawców ludobójstwa. Pamięć o tragicznych wydarzeniach w Hucie Pieniackiej jest naszym obowiązkiem, niezależnie od sympatii politycznych, światopoglądu i wyznawanych wartości. Nie mają tutaj żadnego znaczenia kwestie związane z obecnym konfliktem ukraińsko-rosyjskim. Chodzi także o to aby żaden polski polityk nie posłużył się w przyszłości banderowskim zawołaniem: „Sława Ukrainie! Herojam Sława!”, ani aby nikt nie relatywizował zbrodni banderyzmu. Oby zbrodnie podobne jak dokonana w Hucie Pieniackiej nigdy więcej się nie powtórzyły!
Michał Radzikowski