Pochwała innych religii i ciągłość Starego Przymierza? Nostra Aetate i popularne błędy.

https://pch24.pl/pochwala-innych-religii-i-ciaglosc-starego-przymierza-nostra-aetate-i-popularne-bledy

(Fot. PCH24/GSz)

Przed 60 laty biskupi zgromadzeni na Soborze Watykańskim II wydali słynną deklarację o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich – „Nostra aetate”. Od tego czasu w łonie „dialogu międzyreligijnego” zdążyło się zrodzić wiele błędów, uderzających w kluczowe zadanie Kościoła – głoszenie religii Chrystusowej całemu światu. Z pochwałą wielości religii oraz twierdzeniami o ciągłości Starego Testamentu spotykamy się dziś przecież nagminnie. Oba te podejścia nasuwają ten sam praktyczny wniosek: nawracać już nie trzeba – a przynajmniej stale rozszerza się katalog ludzi, którym prawda objawiona potrzebna nie jest.  Sześć dekad po publikacji soborowej deklaracji trzeba zastanowić się nad źródłami tego kryzysu. 

Pochwała innych religii?

W 2022 roku na stronie internetowej Konferencji biskupów Anglii i Walii pojawił się przedrukowany z portalu Vatican News artykuł, omawiający znaczenie soborowej deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich. Już sama grafika, jaką opatrzono publikację, zasługuje na uwagę.  Widać na niej wizerunek globu z narysowanymi na nim symbolami większych ruchów religijnych. Krzyż Pański ma swoje miejsce między półksiężycem, gwiazdą Dawida i znakiem buddyzmu.

W treści publikacji przypomniano skrótowo zapisy deklaracji „Nostra aetate”, a następnie wymieniono co bardziej popularne przykłady papieskich wypowiedzi z uznaniem i sympatią odnoszących się do innych wyznań. Pojawił się zatem Paweł VI z jego słowami hołdu dla „islamskich wyznawców” z podróży do Ugandy. Trzykrotnie wspomniano również różne okazje, przy których gesty serdeczności względem wyznawców innych religii składał Jan Paweł II. Artykuł przywoływał m.in. papieską „Mowę z Casablanki”, w której Karol Wojtyła kontrowersyjnie stwierdzał, że chrześcijanie i muzułmanie „wierzą w Tego samego Boga. To słowa o tyle zastanawiające, że islam w żadnym wypadku nie uznaje Trójcy świętej. Co więcej – otwarcie odmawia Chrystusowi boskiej natury… 

Najistotniejsze w całym tekście jest jednak zakończenie. Wskazano w nim na „świeży” dorobek „dialogu międzyreligijnego” w Kościele – a jakże – z czasów pontyfikatu papieża Franciszka. Chodzi o „Deklarację o ludzkim braterstwie”, podpisaną przez Franciszka w Abu Zabi wspólnie z imamem Ahmadem Al-Tayyebem. Przedrukowany z watykańskich mediów tekst wskazywał, że dokument nawiązuje do „Nostra aetate”, która przecież również o braterstwie wszystkich ludzi wspomina. 

To nawiązanie zostawia nas z istotnym pytaniem. Na ile współczesny dialog międzyreligijny, który zniechęca do głoszenia wiary i jest oparty na fałszywych założeniach, powiązać można z Soborem Watykańskim II i jego deklaracją „Nostra aetate”? Zasadność obawy o taki kształt współczesnego  dialogu międzyreligijnego potwierdza jeden z zapisów Deklaracji z Abu Zabi. Chodzi o punkt, w którym sygnatariusze stwierdzili, że różnorodność religii na świecie porównać można do wielości ras, czy języków, przypisując ją tym samym niejako boskiemu aktowi stwórczemu i aprobując jej istnienie – czego jeszcze w 2020 roku w słynnym „Dominus Iesus” Kongregacja Nauki Wiary zabraniała. Słowa papieża Franciszka z wizyty w Singapurze w 2024 roku, według których spory o prawdziwość którejś z konkretnych religii są jałowe, bo wszystkie prowadzą ku Bogu -tylko dobitniej unaoczniają powagę kryzysu.  

Trwanie Starego Przymierza – relatywizacja obowiązku wiary

Z samym „Nostra Aetate” wiąże się jeszcze jeden pogląd, zniechęcający Kościół do realizowania posłania, jakie dał mu boski Mistrz. Mowa o przekonaniu, że ten soborowy dokument stwierdza, że Stary Testament wciąż obowiązuje.

Czempionem tego przekonania jest kardynał Grzegorz Ryś. Hierarcha z Łodzi przekonuje, że soborowa deklaracja „mówi”, że Żydzi „dalej są narodem wybranym” i nawet nie przyjmując Chrystusa trwają w jakieś formie przymierza z Bogiem.

Czy taki zapis, lub inne formy relatywizacji konieczności głoszenia wiary, rzeczywiście w Deklaracji padają? Zacznijmy od fragmentów dokumentu poświęconych judaizmowi:

„Zagłębiając tajemnicę Kościoła, święty Sobór obecny pamięta o więzi którą lud Nowego Testamentu zespolony jest duchowo z plemieniem Abrahama. Kościół bowiem Chrystusowy uznaje, iż początki jego wiary i wybrania znajdują się według Bożej tajemnicy zbawienia już u Patriarchów, Mojżesza i Proroków. Wyznaje, że w powołaniu Abrahama zawarte jest również powołanie wszystkich wyznawców Chrystusa, synów owego Patriarchy według wiary, i że wyjście ludu wybranego z ziemi niewoli jest mistyczną zapowiedzią i znakiem zbawienia Kościoła. Przeto nie może Kościół zapomnieć o tym, że za pośrednictwem owego ludu, z którym Bóg w niewypowiedzianym miłosierdziu swoim postanowił zawrzeć Stare Przymierze, otrzymał objawienie Starego Testamentu i karmi się korzeniem dobrej oliwki, w którą wszczepione zostały gałązki dziczki oliwnej narodów. Wierzy bowiem Kościół, że Chrystus, Pokój nasz, przez krzyż pojednał Żydów i narody i w sobie uczynił je jednością”.

Exodus figurą zbawienia w Kościele i wypełnienie Starego Testamentu w chrześcijaństwie… Tu pochwały judaizmu w myśl przekonań kardynała Rysia nie ma z pewnością. Może dalej? 

„Według świadectwa Pisma świętego Jerozolima nie poznała czasu nawiedzenia swego i większość Żydów nie przyjęła Ewangelii, a nawet niemało spośród nich przeciwstawiło się jej rozpowszechnieniu. Niemniej, jak powiada Apostoł, Żydzi nadal ze względu na swych przodków są bardzo drodzy Bogu, który nigdy nie żałuje darów i powołania. Razem z Prorokami i z tymże Apostołem Kościół oczekuje znanego tylko Bogu dnia, w którym wszystkie ludy będą wzywały Pana jednym głosem i służyły Mu ramieniem jednym (Sf 3,9). Skoro więc tak wielkie jest dziedzictwo duchowe wspólne chrześcijanom i Żydom, święty Sobór obecny pragnie ożywić i zalecić obustronne poznanie się i poszanowanie, które osiągnąć można zwłaszcza przez studia biblijne i teologiczne oraz przez braterskie rozmowy. A choć władze żydowskie wraz ze swymi zwolennikami domagały się śmierci Chrystusa, jednakże to, co popełniono podczas Jego męki, nie może być przypisane ani wszystkim bez różnicy Żydom wówczas żyjącym, ani Żydom dzisiejszym. Chociaż Kościół jest nowym Ludem Bożym, nie należy przedstawiać Żydów jako odrzuconych ani jako przeklętych przez Boga, rzekomo na podstawie Pisma świętego. Niechże więc wszyscy dbają o to, aby w katechezie i głoszeniu słowa Bożego nie nauczali niczego, co nie licowało z prawdą ewangeliczną i z duchem Chrystusowym”.

Chrystus w swoim Nowym Przymierzu czyni więc z Żydów i pogan jeden lud chrześcijański. Żydzi jako tacy z racji swojej tożsamości przeklęci nie są, a Bóg nie żałuje im darów, ani powołania, Kościół zaś oczekuje na ich nawrócenie, jako Nowy Lud Boży. Tak streścić można dosłowne twierdzenia, jakie padają w soborowym tekście. O trwałości Starego Przymierza nie ma tu mowy. Zresztą – jak mogłaby być, skoro treścią Starego Przymierza było jego przejście w Nowe po przyjściu Mesjasza? Nigdzie sobór tego odwiecznego nauczania nie próbował odrzucić, sugerując, że Żydom wiara w Chrystusa jest zbędna. Przeciwnie „Nostra Aetate” wskazuje, że ma on obowiązek głosić Zbawiciela. 

„Chrystus przy tym, jak to Kościół zawsze utrzymywał i utrzymuje, mękę swoją i śmierć podjął dobrowolnie pod wpływem bezmiernej miłości, za grzechy wszystkich ludzi, aby wszyscy dostąpili zbawienia. Jest więc zadaniem Kościoła nauczającego głosić krzyż Chrystusowy jako znak zwróconej ku wszystkim miłości Boga i jako źródło wszelkiej łaski”, czytamy w soborowym dokumencie.

A na ile soborowa deklaracja może być źródłem pochwały różnorodności religii rodem z czasów pontyfikatu Franciszka? Najlepiej w tej kwestii przywołać opis „Nostra Aetate”, jakim z wiernymi podzielił się sam papież Paweł VI. W przemówieniu na Anioł Pański w dniu 17 października 1965 roku ojciec święty opisywał tekst przyjęty przez ojców soborowych, mówiąc:

„Potwierdza się tam, że jest tylko jedna religia prawdziwa i że jest nią ta, którą mamy szczęście i obowiązek praktykować; ale równocześnie uznaje się, że powinniśmy mieć szacunek względem innych religii ze względu na to, co dobrego i prawdziwego zawierają, oraz że powinniśmy dobrze traktować i kochać ich wyznawców. Prawo miłości stosuje się do wszystkich […]”.

Jednostronność i wybrakowanie

Widać więc, że w samej treści „Nostra Aetate” relatywizacji obowiązku głoszenia wiary, czy prawdziwości chrześcijaństwa nie znajdziemy. A mimo to wypaczenia Dialogu Międzyreligijnego zewsząd rzucają się w oczy. Wydaje się, że soborowy dokument – choć nie literalnie – to w pewien sposób do obecnej katastrofy się przyczynił. 

W jaki? W odpowiedzi na to pytanie pomaga powrót do wątku żydowskiego Deklaracji. W szerokim opracowaniu dokumentu w ramach cyklu omówienia dokumentów SW II na łamach magazynu „Christianitas” Paweł Milcarek wskazywał istotne kulisy powstania „Nostra Aetate”: 

„Punktem wyjścia w powstaniu tej deklaracji była intencja wyrażenia pozytywnego odniesienia Kościoła do Żydów. Jednak w okresie przygotowań do Soboru intencja ta nie wyraziła się w żaden sposób w szerokich konsultacjach, które Komisja Przed-przygotowawcza podjęła ze wszystkimi biskupami Kościoła katolickiego, z przełożonymi zakonów, z uniwersytetami i wydziałami katolickimi oraz, last but not least, z dykasteriami Kurii Rzymskiej: mimo że w ramach tych konsultacji wskazywano na mnóstwo różnych kwestii wymagających podjęcia, nie było tam żadnej wzmianki o kwestii żydowskiej”.

Trzeba zwrócić uwagę na ten aspekt. Intencją towarzyszącą wydaniu Deklaracji nie było pełne przedstawienie prawdy o tym, czym z perspektywy chrześcijańskiej jest innowierstwo. Chodziło o wyrażenie pozytywnego stosunku względem doświadczonych w czasie II Wojny Światowej Żydów. Jak pisał dalej Paweł Milcarek:

„Wszystko wskazuje na to, że nie myślał o tym również początkowo Jan XXIII. Myśl o wprowadzeniu sprawy żydowskiej jako osobnego punktu w agendzie soborowej powstała w nim dopiero w trakcie odbytej 13 czerwca 1960 roku dwudziestominutowej rozmowy z Julesem Isaakiem, który prosił Papieża o oczyszczenie myśli katolickiej z „pogardy” dla Żydów.  Jan XXIII obiecał mu działania w tej sprawie, równocześnie prosząc swego rozmówcę o skontaktowanie się z kard. Augustinem Beą SJ, którego kilka dni wcześniej mianował przewodniczącym nowo tworzonego Sekretariatu ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Kontakt ten nastąpił, a jego efektem był wniosek kard. Bei o podjęcie kwestii żydowskiej na Soborze – wniosek zaakceptowany przez Papieża”.

Pomijając dalszą część tego ważnego opracowania, odnajdujemy tu kluczowy problem. Choć „Nostra Aetate” błędnowierstwa, ani judaizmu samych w sobie nie aprobuje, to okazuje się tekstem skrajnie jednostronnym. Wynika to z celu jego publikacji. Miała ona ocieplić stosunku z innowiercami i wyrazić pochwałę tego, co jest dobre, w innych religiach. Jednocześnie to, co złe, czyli, fakt, że stanowią one zafałszowanie prawdy o Bogu i ich wyznawców utrzymują w błędzie religijnym, nie zostaje nawet wspomniane. A przecież trudno nie zauważyć, że w wypadku np. muzułmanina, który odrzuca Ewangelię zostając przy Mahomecie, islam jest buntem przeciwko boskiej prawdzie i źródłem zagrożenia potępieniem wiecznym. 

Z powodu „wizerunkowego” celu publikacji Deklaracji nie znajdujemy w niej w pełni wyrażonego stosunku do innych religii, a jego wyidealizowany obraz. Za to wskazania, które zdaniem Pawła VI „potwierdzają, że tylko jedna religia jest prawdziwa” mają wydźwięk delikatny i możliwy do zrelatywizowania. 

Kościół musi być konkretny

Powszechne dziś w Kościele błędy „dialogu międzyreligijnego” i zamęt panujący w tym zakresie wydaje się zatem ważną przestrogą…Pisanie dokumentów Urzędu Nauczycielskiego pod dyktando pewnej polityki wizerunkowej to pomysł nie najlepszy. Ich zadaniem jest bowiem podawać katolicką prawdę, a nie stanowić narzędzie polepszania odbioru chrześcijaństwa przez zsekularyzowany świat i wyznawców fałszywych doktryn religijnych. Zamęt jest koniecznym owocem odejścia od tej zasady. A odwrócić go… trudno. 

Dowodzi tego fakt, że w zeszłych dekadach papieże ostrzegali przed „postępowym” rozumieniem stosunku chrześcijaństwa do innych religii.  Mimo, że Paweł VI uwrażliwiał w „Ecclesiam Suam”, by Kościół w „dialogu” nie uległ pokusie relatywizacji prawdy; Mimo, że Jan Paweł II w „Redemptoris Missio” zauważył, że błędne interpretacje teologiczne po SW II doprowadziły do spadku zapału misyjnego; Mimo deklaracji Dominus Iesus, która jednoznacznie przypomniała o „jedyności i powszechności zbawczej Chrystusa i Kościoła” błędy dialogu międzyreligijnego mają się świetnie. Progresistom dano w ręce kluczowe narzędzie – szansę na powoływanie się na soborowy autorytet przy jednoczesnym rozwadnianiu doktryny. Siejące zamęt wypowiedzi papieży i ich udział w międzyreligijnych zlotach oczywiście sprawie nie pomógł. Nie sposób wieczne mówić o tym, „co dobre” w innych religiach i oczekiwać, że ludzie nie uznają, że w takim razie dobre są one same…

Globalne przywództwo zamiast Christianitas  

Wizerunkowe intencje, które wzięły górę nad doktrynalnymi w publikacji „Nostra Aetate” są, jak się zdaje, wynikiem pewnej znaczącej zmiany. Po tym, jak Rzym stracił przewodnictwo cywilizacyjne wraz z rewolucją i sekularyzacją Christianitas Paweł VI, Jan XXIII i bliskie im koła chciały na nowo uczynić go duchowym autorytetem ludzkości – ale tym razem już globalnej, międzynarodowej i wieloreligijnej „cywilizacji praw człowieka”. Pozytywne odniesienie do innowierstwa dla zaangażowania Kościoła w projekt rodem z „Pacem in Terris” Jana XXIII, czy „Populorum Progressio” Pawła VI było koniecznym narzędziem. Wydaje się, że prawda o konflikcie chrześcijaństwa z fałszywymi religiami stała się tu swego rodzaju zakładnikiem… 

Chęć wykucia międzyreligijnego przymierza wokół spraw społecznych – promocji praw człowieka, czy ochrony klimatu  – dziś pozostaje nie mniej silna, niż wtedy. Pytanie zatem, czy w tym dążeniu Kościół [?? to masoni w Watykanie.. md] aby na pewno się nie pogubił… W końcu jego cel jest przede wszystkim nadprzyrodzony: to zaprowadzenie świętej religii aż po krańce ziemi i sprawowania na całym globie świętych sakramentów. Jeżeli społeczne dążenia mają wyznaczać temu pierwszemu ramy i narzucać mu jakąś cenzurę, to należy jest z całą pewnością zrewidować. Inaczej czeka nas więcej bolesnych przypomnień, że Civitas Dei i Civitas Terrana współistnieć zgodnie nie mogą.

Filip Adamus