Absurdalny sąd nad historią, czyli słów kilka o tablicy potępiającej wprowadzenie tzw. getta ławkowego. To takie święto Purim w miniaturze.

prof. dr hab. Jacek Bartyzel absurdalny-sad-nad-historia

W związku z odsłonięciem na kampusie Uniwersytetu Warszawskiego, ufundowanej przez „Rektora, Senat i Społeczność” (czy tę ostatnią in corpore ktokolwiek pytał o zdanie?) UW, tablicy potępiającej wprowadzenie przez odległego poprzednika Jego Magnificencji tzw. getta ławkowego dla studentów żydowskich, nasuwa się kilka spostrzeżeń i refleksji:

1. Inkryminowane przez fundatorów tablicy zarządzenie Rektora Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego (gdyż taką nosił on wówczas nazwę, nigdy zresztą formalnie niezniesioną), prof. Włodzimierza Antoniewicza, z 5 października 1937 roku było legalnym aktem autonomicznej władzy akademickiej, w którego treści nie widzimy również niczego nagannego w aspekcie moralnym. Potępianie tego aktu po ponad ośmiu dziesiątkach lat, w zupełnie innym kontekście społecznym i politycznym, nosi znamiona absurdalnego sądu nad historią oraz nad osobą wybitnego uczonego, który już dawno nie żyje i nie może bronić swojego imienia.

2. Tzw. getto ławkowe, którego wprowadzenia domagała się młodzież narodowa, było w gruncie rzeczy jedynie symbolicznym wyrazem pragnienia zwrócenia uwagi na palący problem ówczesnej polskiej rzeczywistości, jakim była procentowa nadreprezentacja studentów żydowskich na uczelniach wyższych, a w konsekwencji tegoż – nadreprezentacja osób narodowości żydowskiej w tzw. wolnych zawodach oraz w kadrze kierowniczej przemysłowej i handlowej, wynikająca nie z większych zdolności umysłowych młodzieży żydowskiej, ale z lepszej sytuacji finansowej ich rodzin w stosunku do ogółu społeczeństwa polskiego, a zwłaszcza mas chłopskich i robotniczych, dla których poniesienie kosztów studiów wyższych ich dzieci przekraczało zazwyczaj ich możliwości. Problem ten był zresztą jedynie częścią ogólnej tzw. kwestii żydowskiej w Polsce międzywojennej wynikającej z ogromnego i ciągle się zwiększającego odsetka mniejszości żydowskiej w Polsce, opanowania przez nią całych gałęzi gospodarki narodowej, a zwłaszcza niemal monopolu handlu oraz jej cywilizacyjno-kulturowej i religijnej obcości przy jednoczesnym wzrastaniu jej wpływów również w sferze kultury. Nie można wymagać od żadnego narodu, aby godził się na to, aby tak węzłowe sektory jego życia w państwie znajdowały się pod cudzą kontrolą i nie próbował temu jakoś przeciwdziałać. Rozumiał to również i dawał temu wyraz w dokumentach jego hierarchii najwyższy autorytet duchowy i moralny w Polsce, czyli Kościół katolicki, podkreślając jedynie konieczność przestrzegania w tej samoobronie zasad etyki chrześcijańskiej i wykluczenia środków niegodziwych.

3. W tablicy umieszczonej na kampusie UW znalazły się słowa o poświęceniu jej „pamięci ofiar” – w domyśle rzeczonego „getta”. W uzusie polskiego języka literackiego i potocznego słowa „ofiara” używa się w kontekście jakichś zdarzeń samoistnych albo czyichś działań na oznaczenie osoby, która w ich wyniku poniosła śmierć. Pomimo istnienia sugestii w tym kierunku, nie ma żadnego dowodu, aby rezultatem wprowadzenia selekcji miejsc dla studentów na UW, ani nawet ogółu starć, nieraz faktycznie gwałtownych, pomiędzy młodzieżą polską a żydowską, była czyjakolwiek śmierć. Wobec powyższego zdanie z tablicy jest co najmniej retoryczną hiperbolizacją.

4. Swoistą kodą ideologiczną tekstu na tablicy jest zdanie: „Aby antysemityzm i nacjonalizm nigdy już nie zatruły wspólnoty akademickiej”. Należy tu zwrócić uwagę, że o ile termin „antysemityzm”, choć jak zwykle nadużywany i celowo nieostro definiowany, ma od biedy jakiś związek z kwestią, której dotyczy treść tablicy, o tyle uznanie „nacjonalizmu” per se za czynnik trucicielski względem wspólnoty akademickiej jest zupełnie skandaliczne. Samo słowo „nacjonalizm” poddane zostało tu jakiejś nienawistnej hostylizacji, tak jakby chodziło o wskazanie „wroga publicznego” (hostis), którego należy zniszczyć, podczas gdy w normalnym i obiektywnym znaczeniu nacjonalizm jest po prostu doktryną i prądem ideowo-politycznym, zrodzonym w prawie we wszystkich krajach, w których wykształciła się ponadklasowa wspólnota narodowa, i który również w Polsce wydał wielu mężów stanu oraz luminarzy kultury, sztuki, nauki i wytwórczości (w tym profesorów UW), a także męczenników sprawy narodowej. Główny polityczny wykładnik nacjonalizmu w Polsce, czyli obóz narodowy, złożył największą chyba ze wszystkich stronnictw daninę krwi pod okupacją hitlerowską i komunistyczną. Postulowane przez autorów tablicy wykluczenie nacjonalizmu ze wspólnoty akademickiej jest wreszcie absurdalne i autodestrukcyjne, albowiem od czasu, gdy europejskie uniwersytety przestawiły się z języka łacińskiego jako wykładowego na języki narodowe, uniwersytet stał się wszędzie jednym z głównych ognisk świadomości narodowej, czyli inaczej mówiąc także nacjonalizmu.

5. Reasumując powyższe uwagi należy zauważyć, że nagłośnione przez media tzw. głównego nurtu odsłonięcie na UW omawianej tablicy i towarzyszące temu działania nie są żadnym aktem sprawiedliwości, lecz noszą wszelkie znamiona mściwego odwetu tych, którzy dzisiaj są silniejsi i mogą robić, co im się podoba, bo mają status „wieczystych ofiar”. To takie święto Purim w miniaturze.